ادب صنعتی

احمدشاه و رضاخانشاهان قاجار – چه ناصرالدین شاه که بواسیر داشت و چه مظفرالدین شاه که از فرط خوشگذرانی در ولایتعهدیِ طولانی پیر شده بود – از وقتی راه سفر غرب را پیدا کرده بودند به بهانه های مختلف از صدراعظم ها می خواستند پول فراهم کنند تا آنها – بس که خدمت کرده خسته شده بودند! – راهی فرنگ شوند و خستگی بتکانند . احمدشاه هم دست کمی از اسلاف خود نداشت خصوصا که مریض احوالی از همان نوجوانی در ناصیه اش پیدا بود و همواره در دور و نزدیک پایتخت بود به گونه ای که به واسطه سفرهای پرهزینه خارج ، سلطنتش "سلطنت تلگرافی" خوانده شده است . یکی از خواندنی های جالب تاریخ معاصر نوع تلگراف هایی است که در واپسین سال های حکومتش بین او و رضا خان مبادله شده است ؛ نوع اصطلاحات ، "مشکلات سفر در داخل" ، "خبر فوت محمدعلی شاه" در سانرموی ایتالیا ، "سفر احمدشاه به اسپانی" ، "مشکلات تهیه بلیط و سفر با کشتی" (ر. ک : "سلطنت تلگرافی(2) اسنادی از واپسین سال های حکومت (احمدشاه)") . در چنین شرایطی از مملکت داری ، رضاخان میرپنج برای انگلیسیها به قدری اهمیت یافت که حاضر شدند یکی از قدیمی ترین و بهترین مهره های خود یعنی سیدضیاء طباطبایی را برای او خرج کنند تا مقدمات سلطنت او فراهم شود. از فرماندهی قشون قزاق تا وزارت جنگ، راه کوتاهی نبود که به سادگی طی شود و ازسوی دیگر تغییر سلطنت واردآوردن ضربه هایی به سلطنت قاجاریه را می طلبید که کودتای سوم اسفند از جمله این موارد به شمار می رود. رضاخان ازآن پس عضو ثابت تمامی کابینه های دولت شد تا سرانجام به رئیس الوزرایی و پادشاهی ایران رسید. بی شک او تنها افسر نظامی ایران نبود که می توانست به مقامات بالاتر ارتقا یابد و توان حکومت بر ایران را پیدا کند اما احتمالا پیشتر توانسته بود, ...ادامه مطلب

روی کار آمدن احمدشاهانگلستان کماکان یادش هست که برای پیشرفت کارها گاهی باید رفتارهای رقیب را نادیده گرفت . سال 1912م. ، دقیقا 16 بهمن 1290ش. جنایت روسها در تبریز لاپوشانی می شود . به قول احمدکسروی : داستان کشتار پانصد تن بچه و مرد ]در تبریز[ انگلیسیان را تکان داد و در آن باره پرسشی از نماینده سیاسی خودشان در تهران کردند و او پرسشی از کنسول تبریز کرد و کنسول تبریز پاسخی داد که ما آن را در کتاب آبی می یابیم ، بدین سان : اینکه گفته اند روسیان کشتار می کنند راست نیست و آنچه رخ داد جز آن می باشد . گمان نمی دارم عنوان رفتارهای نامردمیانه در باره سپاهیان روس شایسته باشد و ما دلیلی براستیِ چنان عنوانی در دست نمی داریم . این نمونه ای است که نمایندگان سیاسی انگلیس چه پرده کشی ها بروی سیاهکاریهای روسیان می کرده اند (تاریخ هیجده ساله آذربایجان، ص382و383) . مستر شیلی نامی که این زمان کنسول انگلیس در تبریز بوده ، هواداری سختی از سیاست روسیان می نموده ، آن همه کسانی را که روسیان دار کشیدند و یا صمدخان ]ملقب به شجاع الدوله ، رئیس ایل مقدم مراغه ، پیشتاز در لشکرهای محمد علی شاهی و دشمن مشروطیت[ کشت ، کتاب آبی را که ببینید بجز از داستان ثقه الاسلام ]تبریزی[ و همراهان هفتگانه او از دیگران هیچ یادی نیست و چنین پیداست که مستر شیلی آگاهی نداده (همان ، ص384) . معیارهای انگلیس در باب ایران و رفتار روسیه همواره دوگانه به نظر می رسیده است : در انگلیس این هنگام دو اندیشه در کار سیاست شرقی در میان می بود . یکی اینکه با روسیان همدستی نمایند و این از بهر آن بود که روزبروز آلمانیان بر نیرو می افزودند و همزمان بیم جنگ بزرگی در اروپا بیشتر می گردید و انگلیسیان در آن جنگ نیاز به یاری روس خواستندی داشت . ا, ...ادامه مطلب