ادب صنعتی

پس از مشروطه و کابینه های جوانمرگ عمر کوتاه و شاید به طور متوسط سه ماهه دولتهای متزلزل پس از مشروطه علل مختلفی داشته که بعضا طبیعی و بعضا تصنعی بوده اند. پس از انقلاب مشروطه کابینه هایی که روی کار آمدند به علل مختلف با مشکلات عدیده ای مواجه بودند ؛ به گونه ای که در طول 14 سال 51 کابینه و هر سه ماه یک کابینه ، میانگین تغییرات طی این دوره بوده که وضعیت خوبی را در دولتهای اوایل مشروطیت بیان نمی کند . علل داخلی و خارجی گوناگونی در این بحران ها سهیم بودند ("واکاوی ریشه های بحران در کابینه های ایران" ، ص197) . وثوق الدوله که یکی از نخست وزیرهای توانا و سیاس عهد قاجار شناخه می شد ، در دوره احمدشاه بزودی دریافت که نمی تواند از عهده بحران های پی در پی برآید و تقاضای موافقت با استعفا کرد و در عین حال مجبور شد تاآمدن شاه از فرنگ و اقامت طولانی در اروپا بر سر کار بماند ؛ ژوئن 1920 / خرداد 1299: احمد شاه مورد استقبال قرار گرفت . اما در لحظه ای که پا به درون کاخ گلستان گذاشت ، تظاهرات آشکارا رنگ ضد انگلیسی به خود گرفت . شاه حقیقت قضیه را دریافت و کمتر از 48 ساعت بعد وثوق الدوله برکنار شد (زمینه چینی های انگلیس ، ص48) . شعارها نشان می داد تظاهر کنندگان انگلستان را از مقصرهای شاخص اوضاع می دانند . بخشی از برنامه خروج تدریجی انگلیسی ها از کشور در پایان جنگ جهانی اول در همان روزها رخ داد (ر. ک: همان ، ص48و49) . وثوق الدوله که رفت ، نوبت به مشیرالدوله رسید . حسن پیرنیا مشهور به حسن مشیرالدوله (1251-1314ش.) با حکم 27 ژوئن 1920 احمدشاه نخست وزیر شد. این البته یکی از دوره های نخست وزیری چهره ای بود که دارای تمایلات ملی شناخته می شد . مرد بلند قامت میدان سیاست ، درستکار و بیغرض دانسته می شد ، بر, ...ادامه مطلب

محمد علی شاه و مشروطه محمد علی شاه در 18 جمادی الاولی 1326ق. در تلگرامی به علمای نجف – که البته با پاسخ کوبنده علما مواجه شد (ر.ک . تاریخ مشروطه ایران ، ص617) – تعهدنامه قبول مشروطه را ارائه نمود: قانون اساسی را در حالتی که پدر تاجدارم را رمق و قدرتی باقی نبود قلم را در دستش گزارده بعد از آن هم از ساعتی که به تخت سلطنت جلوس کردم تمام هم خود را در استقرار اساس مشروطیت مصروف و با آن قدرتی ]که[ در قوه داشتم و اسباب فراهم بود از پیشرفت این اساس قصور نورزیدم تا مشروطیت دولت که آزادی ملت است قرار یافت و مستحکم شد] ...[ 18 جمادی الاولی 1326 محمد علی شاه قاجار (همان ، ص616) . اما مشکل آن بود که به علت نوعی سفاهت سیاسی در محمدعلی شاه که حکومت به ارث برده بود و نه بر اساس شایستگی و خردِ – واقعا – جمعی ، نیز به علت افرادی نابالغ تر در درک سیاسی و علمی و فرهنگی که پیرامون خویش گرد آورده بود ، ممکن به نظر نمی رسید که او و آنها بتوانند پاسبان مشروطه یا حقوق حقه ملت باشند . نگاهی به زندگی سیاسی محمدعلی شاه بهتر این واقعیت را نشان می دهد. محمد علی شاه قاجار از 28 دی 1285 تا 22 تیر 1288 پادشاه ایران بود. وی برخلاف جد مادری خود امیرکبیر، بسیار قشری، خرافه پرست، مستبد، زورگو و کم ظرفیت بود. در جوانی شاهد اقتدار و نفوذ روسیه تزاری بود و بدین جهت از روس ها بسیار حساب می برد. او تحت تاثیر مربی سوارکاری و معلم زبان و مشاور روسی اش «شاپشال» قرار داشت که از یهودیان کریمه بود و دوره عالی مدرسه زبان های شرقی سن پترزبورگ را به پایان رسانده بود. محمد علی میرزا در دوران ولیعهدی در تمام امور با او مشورت می کرد. شاپشال که از دربار قاجار لقب ادیب السلطان گرفته بود عنصر مرموز و هوشمندی بود که به نفع دول, ...ادامه مطلب

انگلیس ، مشروطه و بسته ریز سیاستیهنگامی که تنش های ناشی از استبداد صغیر محمدعلی شاهی زمینه را برای ورود مشروطه از فاز سیاسی به فاز نظامی آماده کرد ، رهبرانی وارد میدان شدند که یا نسبت به انگلیس سمپاتی داشتند یا نسبت به روسیه . در این مرحله که بعضا تعبیر به مشروطه دوم هم شده ، چهر هایی مثل صمصام السلطنه بختیار و سردار اسعد بختیاری که زمینه گفتگو با انگلیس داشتند اختیاردار میدان بودند. گفته می شود سپهدار تنکابنی که یکی دیگر از سران بوده ، با روسیه چنین رابطه ای داشته است . در این بین سردار اسعد فعال تر از دیگران عمل کرده است. او پیش از آن که به اروپا برود با برخی از نمایندگان سیاسی انگلستان روابط دوستانه داشت . نقل شده که وی در لندن با هاردینگ وزیرمختار سابق انگلیس در ایران که از پیش سابقه دوستی داشت ، محرمانه دیدار کرد و با تشویق انگلستان به ایران آمد تا رهبری بختیاری ها را در مبارزه با استبداد محمد علی شاهی بر عهده بگیرد . از نوشته های ابراهیم صفایی می توان دریافت که صمصام السلطنه به دو دلیل با محمد علی شاه و استبداد او درافتاد و از مشروطه حمایت کرد : ا . تحریک های برادر کوچکترش که در این زمان در پاریس بود و به گفته این نویسنده با عوامل و نمایندگان سیاسی انگلستان ارتباط داشت . 2 . کینه وی از محمد علی شاه به دلیل عزلش از مقام ایلخانی بختیاری (انقلاب مشروطه ، ص 86و87) . در بحبوحه تحولات مشروطه این مشی ثابت انگلیس بوده است که سیاست ورفتارش را به تناسب و اقتضا تغییر می داده است . نیز ، هم با مشروطه ای ها رفاقت و حمایت می ورزیده است و هم با مستبدین . و از این طریق هم از مشروطه حمایت می کرده و هم از محمدعلی شاه . انگلیس در ایجاد دوستی با سردارهای ذی نفوذ به این نکته توجه داشته ک, ...ادامه مطلب

میرزا محمد حسین نائینی علامه میرزامحمد حسین نائینی (1239-1315ش.) صاحب رساله تنبیه الامه و تنزیه المله را موسس فقه مشروطه دانسته اند. در شرایطی که به تعبیر داود فیرحی ("محمدحسین نائینی موسس فقه سیاسی مشروطه" ، ص358)، به توپ بستن مجلس پشتیبانی شیخ فضل الله نوری را داشت ، به نظر نائینی حکومت مطلوب آن نیست که ثروت و آیادانی بیاورد ؛ آن است که مردم آن را بر سر کار آورده باشند . شیخ فضل الله ، قانون گذاری را نه معطوف به وکالت بلکه شأن و شعبه ای از امام معصوم (ع) می دانست . و نائینی به دنبال دموکراسی انجمنی بود تا اعمال سلیقه شخصی نشود . علامه در 17 ذیقعده 1276ق. در نائین اصفهان و در خانواده ای روحانی چشم به جهان گشود و زیر نظر پدرش حاج میرزا عبدالرحیم از خاندان بزرگ منوچهری تربیت شد . تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود به پایان رساند و برای ادامه تحصیل در سطوح عالی و خارج رهسپار حوزه نجف و سامرا شد و در ردیف شاگردان نامدار آیت الله حاج میرزامحمدحسن شیرازی و مرحوم آیت الله سیدمحمد اصفهانی قرار گرفت . و تدریس او به گونه ای بود که اعاظم حوزه علمیه نجف چون سیدابوالقاسم خویی ، سیدمحمدهادی میلانی ، سیدمحسن حکیم و علامه سیدمحمد حسین طباطبایی صاحب المیزان به حضور کامل و مرتب در آن پای بند بودند (زندگی و اندیشه های میرزامحمد حسین نائینی ، ص14و15) . زندگی او را نیز می توان نمونه ای از مرزبانی دین ، تلاش در تبیین و تاریخ مشروطه ، پایداری عالمان در قیام عراق ، جهاد برای استقلال کشورهای اسلامی و مبارزه با استبداد و کژ اندیشی دانست . او در 26 جمادی الاول 1355ق. چشم از جهان فرو بست (همان ، ص7) . نائینی در عین طی مراحل علمی حوزه در عالی ترین سطح ، نگاه های نواندیشانه ای داشت. میرزا با, ...ادامه مطلب

از نظریه و نظر تا میدان عملدوران ناصرالدین شاه عصر تحولات جهانی و کشمکش میان سنت و مدرنیته بود. شاه خود نیز مشتاق تمدن جدید غربی بود. اما یکی از اصلی‌ترین موانع، کاهش اقتدار شاه در صورت اصلاحات بود. مع الوصف برخی محققان دوران ناصرالدین شاه را دوره گذر از سنت به مدرنیته دانسته‌اند. اطرافیان ناصرالدین را نیز دو گروه تجددگرا و سنت‌گرا تشکیل داده بود. تجددطلبان همه صریحا یا ضمنا برتری غرب را جز در حیطه دین می‌پذیرفتند. این امر، موضعی دفاعی در پی داشت که بر برتری معنوی مسلمانان تأکید می‌کرد. آنان اسلام را به منزله هویتی اجتماعی در برابر ایدئولوژی‌های غربی قرار می‌دادند. در دوره ناصرالدین شاه چهار مدرسه ساخته شد: دارالفنون و نظام ناصری در تهران، ظل السلطان در اصفهان و یک مدرسه در تبریز. ضرابخانه و اداره پست و تلگراف نیز تأسیس گردید. در این دوران، قوانین قضائی جدیدی وضع شد که براساس آن، دستگاه‌های اجرایی حق دخالت در نظام قضاء را نداشتند. ناصرالدین شاه به تقلید از کشورهای اروپایی درصدد برآمد تا کابینه‌ای تشکیل دهد. شاه در دوره‌ای، شورایی از وزیران را تشکیل داد که همواره شکل و تعداد آن‌ها را تغییر می‌داد. البته پس از گذشت چند سال و عدم کارایی، شاه مجدداً به سنت انتصاب صدراعظم روی آورد. در دوران او، کتابخانه سلطنتی اوج شکوفایی را تجربه کرد. در کنار این‌ها، شاه تلاش کرد نوع پوشش همسران خود را نیز تغییر دهد ؛ تغییری که با گذشت زمان به زنان دیگر نیز سرایت کرد. برخی محققان معتقدند موج اصلاحاتی که در دوران ناصرالدین شاه واقع شد سبب شکل‌گیری بنیان‌های انقلاب مشروطه گردید. (ویکی شیعه) . با این حال عصر او که سال 1275ش. با گلوله میرزا رضا کرمانی از پا در آمد ، عملا میانه ای با مشروطیت پی, ...ادامه مطلب

انگلستان کشوری شناخته می شود که تا دیرزمانی به مدد سیاست و قدرت و برخورداری از منابع مادی و مالی و انسانیِ ملتها به سیطره بر سرزمینی دست یافته که آفتاب در آن غروب نمی کرده است . هنوز هم این کشور در چرخه روابط بین الملل و موازنه و منازعه قدرت میان قدرتها یا دولتهای جهان کشوری مهم و اثر گذار به شمار می آید . ایران دراین چرخه ، کشوری بوده و هست که به ملاحظه ویژگی های درونی از قبیل ثروت های طبیعی و ویژگی های بیرونی از قبیل مختصات منطقه ای ، جهانی و ژئوپلیتیک ، توانسته و می تواند مطمح نظر قدرت های جهانی از جمله انگلستان باشد . در این بین ، این واقعیتی است که انگلستان پیشقراول انقلاب صنعتی در جهان بوده و از سویی ایرانِ متکی بر پیشینه فرهنگی و تمدنی خود همواره از ظرفیت اثرگذاری بر معادلات جهانی برخورداری داشته است . طبیعی است که انگلستانِ مبتلا به نگاه استعماری همواره ایران را در منظر توجه ویزه خود نگاه می داشته تا بتواند از مزیت های استراتژیک قطعه ای از جهان به نام ایران در پیشبرد طرح ها و برنامه های خود استفاده کند. هم این ملاحظات بوده است که باعث شده تا نقش انگلستان در تاریخ معاصر ایران خاصه در محدوده زمانی مشروطه تا سوم اسفند بارز باشد . این در حالی است که انگلستان و هر قدرت دیگری که معطوف به امیال خود پای تصرف به هر کشور از جمله ایران می گذارد ، برنامه های خود را با طرح و دسیسه به موازات قدرت نمایی و اعمال قدرت پیش برده و در عین حال در تصویری که از خود ارائه می کند ، دستکش مخمل دیده می شود و نه مشت آهنین . انگلستان وانمود می کرده است که در ایران به دنبال عمران و آبادانی است ، حال آنکه هدف اصلی این کشور استعمار و استثمار بوده است . مشروطه منزل آغازین این بحث است ، در کشوری که تا, ...ادامه مطلب

شیخ فضل الله نوریشیخ فضل الله نوری را که جان بر سر دعوای مشروطه و مشروعه نهاد می توان بحث انگیزترین شخصیت صاحب نظر در بین رهبران فکری نهضت مشروطه در شمار آورد . در مقطعی شایع می شود که او نه اهل انقلاب مشروطه است و نه مجلس شورا را قبول دارد. طرفدارانش که بست نشین حضرت عبدالعظیم هم شده بودند ، در لایحه سه شنبه 10 جمادی الثانی 1325ق. منتشر کردند که "جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای حاجی شیخ فضل الله سلمه الله تعالی روز جمعه گذشته نطق فرمودند : ایهاالناس ! من به هیچ وجه منکر مجلس شورای ملی نیستم . بلکه مدخلیت خود را در تاسیس این اساس بیش از همه کس می دانم ؛ زیرا که علمای بزرگ ما که مجاور عتبات عالیات و سایر ممالک هستند هیچ یک همراه نبودند و همه را به اقامه دلایل و براهین من همراه کردم . از خود آن آقایان عظام می توانید این مطلب را جویا شوید. الآن هم من همان قسم که بودم ، تغییری در مقصد و تجدد در رای من به هم نرسیده است. صریحا می گویم ، همه بشنوید و به غایبین هم برسانید که من آن مجلس شورای ملی را می خواهم که عموم مسلمانان آن را می خواهند " (نام ها و نهضت ها ، ص89) . به تعبیر شیخ ، نقطه ای که بعضی می خواهند مغلطه کنند کلمه "اسلام" است : تمام کلمات ، راجع است به چند نفر لامذهب بی دین آزادی طلب که احکام شریعت قیدی است برای آنها . می خواهند نگذارند که رسما این مجلس مقید شود به احکام اسلام و اجرای آن . هر روزی به بهانه ای القای شبهات می نمایند ( همان ، ص92) . در تعیین مصادیق "کلمات" البته ، در لوایح طرفداران شیخ فضل الله همراه با اشاراتی که ظاهرا قابلیت بسط دارد چنین آمده : باید مجلس مسلمان ها ، مجلسی باشد که تقویت اسلام بکند ، نه ترویج کفر ؛ پس دسته بابی ها و دسته طبیعی ها و دسته ..., ...ادامه مطلب

چنان که در نوشته های تاریخی آمده ، قبل از شکل گیری مطالبه فراگیر مشروطه ، در ایران ، مطالبات مردم و نخبگان یا دقیق تر بگوییم نخبگان و مردم در قالب تعابیری چون "عدالتخانه" مطرح می شده و "مشروطه" حاصل ارتباطات ایرانیان با دولت ها و ملت های غربی و به قولی "ممالک راقیه" بوده ، یا به عبارتی لفظ مشروطه در مراودات ما با غربی ها مورد توجه مان قرار گرفته و به زبان و نوشته در آورده ایم . بنا بر این خوب است نگاهی بیندازیم به این ارتباطات و مراودات . شاید بتوان گفت در دوره تاریخی منتهی به دوره معاصر ، ما از حدود دو قرن پیش از توجه یافتن به حقوق اجتماعی و مقولاتی چون "آزادی " ، "عدالت " و "قانون" با اروپایی ها ارتباط پیدا کرده ایم ، یا از این زمان است که اروپایی ها مراودات متفرقه فرهنگی و مذهبی با ایرانی ها پیدا کرده اند . یکی از آثار خیر مدنی کرملی های اصلاحی (رفورمه) آوردن مطبعه سربی حروف عربی بود و طبع بعضی اوراق در اصفهان که ذکر آن در کتابی برای یادگرفتن زبان فارسی به نام لغت فرنگیان در سه زبان لاتینی و فرانسه و فارسی تالیف آنژ دو سنت ژوزف از مبشرین و پادریان آن طایفه که در حدود سنه 1081 قمری ] 1049شمسی[ تالیف کرده و در سنه 1096 چاپ شده آمده است و در آنجا گوید که : پدران ما در میدان میر اصفهان ، بصمه خانه دایر کرده بودند ( زمینه انقلاب مشروطیت ایران ، ص21) . منظور از کرملی ها طریقت برادران مریم مقدس ، باکره کوه کرمل است ؛ فرقه مذهبی صدقه گیر کاتولیک رومی که احتمالا در سده دوازدهم میلادی در کوه کرمل (رشته کوه های ساحلی مدیترانه در اسرائیل) در تابعیت دولتهای صلیبیون ایجاد شد (ویکی پدیا ) . زبان لاتین یا لاتینی یا رومی هم که گفته می شود ، یک زبان کلاسیک متعلق به شاخه ایتالی زبان های , ...ادامه مطلب