ادب صنعتی

نمود علم بیان در تاریخ بیهقیمحمد حسن صنعتی*Representation of Science of expression in tarikhe BeyhaaqiMohammad Hasan Sanati*چکیده**علم بيان يكي از علوم ادبي و مؤثر در زيباسازي و بررسي زيبايي‌هاي يك اثر ادبي است كه امكانات چهار هنر كلاميِ تشبيه، استعارِه، مجاز و كنايه را در اختيار پديد آورندگان اين آثار قرار مي‌دهد. نگارنده مي‌پندارد كه ابوالفضل بيهقي، دبير دانشمند و ادب شناس دربار غزنويان، در پديد آوردن اثر گرانسنگ خود، تاريخ بيهقي به زيبايي و پختگي از اين علم و هنرهاي ذيل آن بهره برده و تلاش كرده تا ضمن توجه به مطالعات پيشيني در اين زمينه و استفاده از آنها، وجهي از وجوه ادبي اين اثر ارجمند و درخشنده در قلة نثر فارسي را توضيح دهد، در اين مقال به اين نكته پرداخته‌ايم كه در ميانة علم معاني كه بروز زيبايي‌هاي مترتب بركاربرد آن در يك اثر عمدتاً دروني، و علم بديع كه بروز زيبايي‌هاي مترتب بركاربرد آن در يك اثر عمدتاً بيروني است، علم بيان از اين نظر حالي بين بين دارد.واژگان كليدي: علم بيان، تاريخ بيهقي، تشبيه، استعاره، مجاز، كنايه، ابوالفضل بيهقي.AbstractScience of expression is one of the most influential literary sciences in the beautification and beauty of a work. This science offers the quartet's possibilities, (likes, metaphor, Figure, Shout) to the creators of these works. The author believes that Abolfazl-e-beyhaqi, literary scholars at the Ghznavian court in creating of his work, tarikh-e-Beyhaqi, has used the beauty and the complexity of this science and it's arts. He has tried to study past research in this regard and used them and tries one piece of literary fands will gi, ...ادامه مطلب

بسم الله الرحمن الرحیمتاریخ شفاهی خُمّی به روایت اهالیِ روستای خُمّیدکترمحمد حسن صنعتی1402ه.ش.اشاره مدتی بود که می خواستم تاریخ شفاهی خمی ، روستایی را که در آن زاده شده ام ( و در 14 کیلومتری شهرستان بردسکن واقع شده ) به رشته تحریر در آورم. در آخرین روزهای سال 1401 و نخستین روزهای سال 1402 توانستم – در قالب طرح شفاهیِ خمی پژوهی - با تنی چند از مردم روستا که آنها را مستقیم یا غیرمستقیم صاحب خاطرات یا اطلاعاتی در این زمینه می دانستم گفت و گو کنم و مستندات صوتی این تاریخ شفاهی را فراهم آورم.البته یکی از راویان بزرگوار ، خود خاطرات خویش را به نگارش در آورده و فرستاده است . روشن است که در این روایتها هر کس از منظری به موضوع نگریسته است . تاریخ شفاهی هم یک اثر برساختنی نیست. عین آنچه در باور گویندگان بوده و بنا به شنیده ها بیان شده و با شاکله شکلی و محتوایی تاریخ شفاهی تناسب داشته باشد به نگارش در می آید. حاصل ، منشوری است که هر وجه آن موضوع را به رنگی متفاوت بازتاب می دهد و ممکن است در منشورِ روایتی که پدید می آید روایتها یکدیگر را تایید یا تصحیح کنند. بدیهی است که چنین روایتهایی قابل نقل هست اما قابل نقد هم هست . به همین علت هم قابل استنادِ مطلق نیست ، و دارای سندیت نسبی است . مع الوصف نمی توان اجازه داد که این خرده روایتها که محورهای اصلی آنها تا حدود زیادی ترسیم گر تاریخ یک سرزمین است و هماهنگی اجمالی با یکدیگر دارند ، بیش از این در غبار و گذر زمان مشمول فراموشی شود ، که این فراموشی به معنای غفلت ما از اصل ها و اصالتها است . و اما چند نکته دیگر : راوی ها چنان که متداول بوده و به زبان خودشان گفته اند : "زن" فلانی . منظورشان خانم فلانی است یا همسر فلانی . امیدوارم این تعبیر روان , ...ادامه مطلب

اگر تاریخ بیهقی نخوانیمنمی دانم چقدر برایتان پیش آمده که در گفت و گویی از امری بدیهی سخن در میان باشد و ناگهان کسی از میانه در اصل آن امر تشکیک کرده باشد. برای دوستی از دوستان شفیق بنده این امر در باب تاریخ بیهقی پیش آمده بود. در جلسه ای که گرد هم آمده بوده اند تا در باب بازخوانی تاریخ بیهقی در یکی از قالبهای رسانه ای تصمیم بگیرند دو گروه ، گروهی که نوعا نوکر سلطان اند – یعنی رئیس جلسه – و نه نوکر بادمجان و گروهی که می خواسته اند برای رساندن خواص خوراکی فرهنگی چون تاریخ بیهقی به جسم و جان خلق الله ، آن هم با سلیقه ساده و ارزان سرآشپز طعامی برای خلق الله فراهم کنند مشغول گفت و گو بوده اند که شریفی به مقام و منصب و نه حکمت و معرفت از در افاضه درمی آید که چه نیازی به خواندن تاریخ بیهقی است ؟ و گویا نگاه و نظر هم چندان آمرانه و عاقل اندر سفیه بوده است که شنوندگان عطای سفره به لقای صاحب سفره می بخشند . من که نه سر پیاز بوده ام در آن جلسه و نه ته پیاز ، اکنون که از این افاضه خبر یافته ام می گویم ، اگر تاریخ بیهقی نخوانیم ، نخواهیم فهمید که ابوالفضل بیهقی هزار سال پیش چه نکته های درس آموز و کارآمد برای امروزه روز ما گذاشته ، و ما که عمل و بی عملی مان نشان می دهد کجاهای تاریخ به خواب رفته ایم و هر چه پیشتر آمده ایم بر عمق خواب مان افزوده ایم ، آن نکته ها را چون گنجی مدفون به خود تاریخ بازگردانده ایم. برای دریافتن و نشر نکته های درس آموز بیهقی پس از تلاشهای اولیه در شناسایی و تصحیح و چاپ تاریخ بیهقی در سال 1862 م. در کلکته هند ، از بیش از نیم قرن قبل دهها بیهقی پژوه ایرانی و غیر ایرانی گام به راه استخراج این معدن حکمت و اخلاق و ادب نهاده اند . آنان عمر گرانمایه بر سر بازخوانی و بهره ب, ...ادامه مطلب

هستند کسانی که می گویند خواندن تاریخ بیهقی لازم نیسترفته بودم برای حضور در طرح و برنامه رادیو. بعد از جلسه هم دنبال یکی دوکار دیگر در سازمان. تهیه کننده "پندپارسی" که 70 جلسه در آن تاریخ بیهقی خوانده بودم پیغام داد که اگر فرصت دارید چند دقیقه ببینم تان. و من که به علت فقدان فرصت برای ادامه بیهقی خوانی از قَبل ترجیح داده بودم با ایشان در این باره روبرو نشوم ، در رودربایستی رفتم . دست برقضا ایشان خبر داد از اینکه شورای طرح و برنامه در جلسه ای که مدتی پیش تشکیل داده ، مخالفت کرده است با ادامه بیهقی خوانی. بعضی از اعضا که البته بنا به اشاره تلویحی اش اعضای موثرتر جلسه بوده اند گفته اند خواندن تاریخ بیهقی ضرورت ندارد. و بعد افاضه فرموده اند که وقتی ما به رغم توضیحات کارشناس (یعنی بنده) نمی فهمیم این تاریخ چه می گوید ، چه ضرورتی دارد که تاریخ بیهقی بخوانیم ؟ ( آنها که با تاریخ بیهقی آشنایی اجمالی داشته باشند می دانند که متن تاریخ بیهقی سهل و ممتنع و شیرین و آسان فهم است ) . نیز فرموده اند به جای تاریخ بیهقی ، گلستان سعدی بخوانید یا کلیله و دمنه یا کلیات عبید زاکانی. و من گمان می کنم که این قبیل افراد نمی دانند که خواندن کلیله و دمنه خاصه در درک نمادها و اشاراتش چه بسا سوال برانگیز و بسیار سخت تر از تاریخ بیهقی است که گزارشی واقع گرا و غیر نمادین از رویدادهای تاریخی ایران قرن پنجم ارائه کرده است.از توضیح تهیه کننده محترم یاد روزهایی افتادم در سالهای 75 و 76 که بعضی بر سر شاهنامه خواندن و نخواندن بحث می کردند . استدلال مخالف ها این بود که وقتی مضجع شریف امام رضا(ع) در مشهد و خراسان هست ، هم حرمت این بارگاه ایجاب می کند که چنین داستانها و افسانه هایی ( ولو شاهنامه را نمونه بارزی از سب, ...ادامه مطلب

نگاه دیگر ، تاملی در ارزشهای ادبی تاریخ بیهقی مقدمه محمدحسن صنعتی‌  رساله پژوهشی حاضر که «نگاه دیگر ، تاملی درارزشهای ادبی تاریخ بیهقی‌» نام دارد و اختصارا "ارزشهای ادبی تاریخ بیهقی" نامیده خواهد شد ،, ...ادامه مطلب

نگاه دیگر ، تاملی در ارزشهای ادبی تاریخ بیهقی بیهقی و محیط نشو و نما محمدحسن صنعتی بیهقی در سال 385 در درة حارث‌آباد در بیهق تولد یافته است‌.[1] در نیشابور به تحصیل علم پرداخت و پس از آن به دبیری دیوا, ...ادامه مطلب

نگاه دیگر ، تاملی در ارزشهای ادبی تاریخ بیهقی ابوالفضل بیهقی و شرح حال و زندگی‌ محمدحسن صنعتی از خانوادة ابوالفضل بیهقی اطلاع چندانی در دست نیست‌. این قدر هست که وی در کتاب خود از پدرش یاد می‌کند و وی, ...ادامه مطلب

یک کلمه از تاریخ ایرانمحمدحسن صنعتی ظاهرا وقتی تاریخ را کلمه به کلمه می خوانیم ، معنایش فرق می کند با وقتی که بعضا می خوانیم تا خوابمان بگیرد. نوشته اند که : "در اواخر دوره ساسانی، زبان مردم پایتخت -ط, ...ادامه مطلب

تاجیکستان، منطقه و گسل های تاریخی   دکترمحمدحسن صنعتی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان(1393 – 1392)     دریک دهه گذشته ، روابط ایران و تاجیکستان شاهد تغییرات سینوسی چشمگیربوده است.این تغییرات در حدی بوده که اثرات آن حتی در سخت گیری یاسهل انگاری برای تردد اتباع دو کشور و اموری چون صدور ر, ...ادامه مطلب