هستند کسانی که می گویند خواندن تاریخ بیهقی لازم نیست

هستند کسانی که می گویند خواندن تاریخ بیهقی لازم نیست

رفته بودم برای حضور در طرح و برنامه رادیو. بعد از جلسه هم دنبال یکی دوکار دیگر در سازمان. تهیه کننده "پندپارسی" که 70 جلسه در آن تاریخ بیهقی خوانده بودم پیغام داد که اگر فرصت دارید چند دقیقه ببینم تان. و من که به علت فقدان فرصت برای ادامه بیهقی خوانی از قَبل ترجیح داده بودم با ایشان در این باره روبرو نشوم ، در رودربایستی رفتم . دست برقضا ایشان خبر داد از اینکه شورای طرح و برنامه در جلسه ای که مدتی پیش تشکیل داده ، مخالفت کرده است با ادامه بیهقی خوانی. بعضی از اعضا که البته بنا به اشاره تلویحی اش اعضای موثرتر جلسه بوده اند گفته اند خواندن تاریخ بیهقی ضرورت ندارد. و بعد افاضه فرموده اند که وقتی ما به رغم توضیحات کارشناس (یعنی بنده) نمی فهمیم این تاریخ چه می گوید ، چه ضرورتی دارد که تاریخ بیهقی بخوانیم ؟ ( آنها که با تاریخ بیهقی آشنایی اجمالی داشته باشند می دانند که متن تاریخ بیهقی سهل و ممتنع و شیرین و آسان فهم است ) . نیز فرموده اند به جای تاریخ بیهقی ، گلستان سعدی بخوانید یا کلیله و دمنه یا کلیات عبید زاکانی. و من گمان می کنم که این قبیل افراد نمی دانند که خواندن کلیله و دمنه خاصه در درک نمادها و اشاراتش چه بسا سوال برانگیز و بسیار سخت تر از تاریخ بیهقی است که گزارشی واقع گرا و غیر نمادین از رویدادهای تاریخی ایران قرن پنجم ارائه کرده است.

از توضیح تهیه کننده محترم یاد روزهایی افتادم در سالهای 75 و 76 که بعضی بر سر شاهنامه خواندن و نخواندن بحث می کردند . استدلال مخالف ها این بود که وقتی مضجع شریف امام رضا(ع) در مشهد و خراسان هست ، هم حرمت این بارگاه ایجاب می کند که چنین داستانها و افسانه هایی ( ولو شاهنامه را نمونه بارزی از سبک خراسانی می شناسند ) مطرح نشود ، هم به آنها نیازی نداریم. گاهی در مقام محاجه علمی هم برمی آمدند که فردوسی شیعه اثنی عشری نبوده یا اسم امام رضا(ع) را در شعرش نیاورده و امثالهم. یعنی انتظار داشته اند که علاوه بر بعضی اشارات به اهل بیت که در زمانه حاکمیت محمودغزنوی انیرانی و حنفی مذهب و سخت گیرنده بر شیعیان همان مقدار هم در سایه تقیه ممکن بوده است ، عبارات غرا و مفصلی در مقام و منقبت امام هشتم علی بن موسی الرضا (ع) بسراید ، این در حالی است که هدف اصلی فردوسی خلق سرودنگاشته ی تاریخ کهن ایران و دوران پیشدادیان و کیانیان و دوره های اساطیری و پهلوانی و تاریخی بوده و درقالب یا زمینه نگارش او چنین پرداختهایی نمی گنجیده است .

کاش کسانی که دارای چنین دیدگاه هایی هستند در می یافتند که تاریخ بیهقی مثل شاهنامه ، مثل گلستان و بوستان ، مثل مثنوی و البته به عنوان قله رفیع نثر فارسی که توسط یک خراسانی نیکونهاد از اهالی بیهق (سبزوار) به نام ابوالفضل بیهقی در قرن چهارم و پنجم خلق گردیده ، در کنار وجوه دیگری چون مسلمانی و اصالتهای ناشی از پیشینه تمدنی اسلامی و ایرانی ، از نمادها و نشانه ها و ذخایر درخشان ایرانیان به شمار می رود ، به گونه ای که در جهان شرق و غرب ایران و ایرانی را به داشتن مفاخری چون فردوسی و بیهقی و خیام و عطار می شناسند و بزرگ می شمارند. هنگامی که شبه قاره هند پیشقدم تصحیح و چاپ تاریخ بیهقی است و هنگامی که مردمان آسیای میانه همچون مردم شبه قاره ، آن را اثر منطقه ای و جهانی ایرانیان می شناسند و در تکریم آن می کوشند ، اظهار نکاتی از آن دست که با شوربختی مورد اشاره قرار گرفت بدین معنی است که ما ملتی بدون ریشه ایم یا باید باشیم. چنین ملتی به آسانی متزلزل می شود و اگر تاکنون به رغم پست و بلندهای تاریخ برجا مانده ایم و دورانهای پرآشوب داخلی و خارجی را با ایستادگی و افتخار و توانایی از سر گذرانده ایم ناشی از همین قبیل اصالت های استوار فکری و فرهنگی و ادبی بوده است.

با تاسف از اتاق تهیه کننده بیرون آمدم در حالی که با خود می گفتم جریان علم و اندیشه جهان با ملتی که از داشته های خود چه داشته های ایمانی چون قرآن و نهج البلاغه و چه داشته های فرهنگی چون شاهنامه و تاریخ بیهقی و چه داشته های علمی و تمدنی چون آثار رازی و ابن هیثم و خوارزمی و طوسی و صدها دانشمند دیگر بی خبر مانده باشد ، کار و نسبتی ندارد چون می داند که مفاهمه و مفاوضه با چنین ملتی با این مایه فروماندگی و محرومیت فکری ، احتمال و امکان ندارد. هم ، چنین ملتی که تاریخ بیهقی و اساسا تاریخ دور و نزدیک نخوانَد همواره باید آماده تکرار تجربه های تلخ تاریخ باشد . ملتی که تاریخ نخوانده باشد ، و از جمله در خراسان از خواندن تاریخ شکل گرفته در این خطه زرخیز دور مانده باشد ، از دریافت عبرت های تاریخی و بصیرت اجتماعی نیز بی نصیب است .