ادب صنعتی

دکتر محمد حسن صنعتی مولف "فرهنگ گویش خمی" در گفت و گو با خورشید خراسان: گویش روستا، ناطقه ی اندیشمندِ فرهنگی اصیل و تجلیِ ذهن و زبانی هویت محور استشنبه 12 آذر 1401 ، دکتر محمد حسن صنعتی نگارنده اثری که اخیرا به نام "فرهنگ گویش خمی" منتشر شده و حاوی واژه ها ، اصطلاحات و تعبیرهای رایج در خمی - روستایی در 14 کیلومتری بردسکن – است در مصاحبه با دوهفته نامه خورشید خراسان به سوالات مطرح شده پاسخ گفت.لطفا خودتان را مختصرا معرفی کنید.محمد حسن صنعتی هستم و 58 سال قبل در روستای خمی به دنیا آمدم. به علل مختلف از خشکسالی تا ضرورت تحصیل و ماموریتهای اداری در شهرهای مختلف کشور و خارج کشورسکونت اختیار کرده ام اما همواره به روستا رفت و آمد می کرده ام. عمده خدمات بنده در رسانه استانی بوده و دو دوره تحصیل دکتری کرده ام. یک بار در کشور دوست و برادر و همزبان و همفرهنگ تاجیکستان در رشته زبان شناسی و یک بار در کشور خودمان در حوزه زبان و ادبیات فارسی. تالیفات دیگری هم در زمینه های تاریخی و فرهنگی دارم. فرهنگ گویش خمی اثر چندم شما است؟ این نوشته شانزدهمین کتاب انتشار یافته بنده است. البته مقالاتی هم در فصلنامه ها و نشریات دیگر کشور دارم.آیا تنها محقق این گویش بوده اید یا خودتان هم به همین گویش حرف می زنید؟در روستا و غیر روستا با بستگان به همین گویش صحبت می کنم. چه شد که به تدوین این مجموعه علاقه مند شدید؟ روستای خمی هم مثل بسیاری از روستاهای دیگر در دهه های اخیر مشمول پدیده مهاجرت به شهرخصوصا از ناحیه جوانترها واقع شده . جمعیت روستا بشدت کاهش پیدا کرده که معضلاتی چون بی آبی و بیکاری در کنار علل فرهنگی و اجتماعی دیگر در این امر دخیل بوده. این در حالی است که به زعم حقیر ، گویش روستا، ناطقه ی اندیشمند, ...ادامه مطلب

ملاحظاتی در واژه گزینی و ترکیب سازی در زبان فارسی محمد حسن صنعتیدر بین نهادهای مختلف علمی ، آموزشی و پژوهشی کشور که با مقوله زبان سر و کار دارند و رسما متکفل وظایفی هستند ، گرچه دستگاه های مختلف فرهنگی ، رسانه ای و تبلیغی هم ممکن است اعمال مدخلیت نمایند ، فرهنگستان زبان و ادب فارسی دستگاهی است که رسما محق و موظف است که برای زنده و پویا نگه داشتن زبان فارسی در قالب کمیته های تخصصی واژه گزینی به امر مهم وضع واژه های نو برای مفاهیم اقدام نماید. در این یادداشت البته قصد نگارنده معرفی فرهنگستان مزبور نیست. تنها برای توضیح امر ظریف واژه گزینی به طرح ملاحظاتی می پردازد. روشن است که در فرآیند واژه گزینی در کنار بررسی پیشنهادهای اعضای فرهنگستان و کمیته مرتبط آن ، از واژه های به کارر فته در متون پیشین نثر فارسی نیز نمونه هایی در دستور بررسی و احیانا قرار می گیرند. می توان گفت در این قبیل بررسی ها متونی مورد مطالعه و یادداشت برداری قرار می گیرند که در عین توجه و تاکید بر اصالت واژگانی و استفاده از واژه های اصالتا فارسی یا از دیرباز رایج در بین فارسی زبانان ، در قبال مفاهیم علمی و دقیق ، واژه های دقیق به کار برده باشند. در این بین قرن چهارم و پنجم در قرون فارسی نویسی از درخشندگی خاصی از حیث استفاده از واژه های زیبا و درست و ناب در نظم و نثر فارسی برخوردار است . این قرنی است که متون ارجمندی چون شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی و تاریخ بیهقی اثر خامه ابوالفضل بیهقی پدید آورده و گویی نیم نگاهی در آن به رعایت اعتدال در میانه واژه ها از حیث ریشه فارسی یا عربی داشتن واژه اما شناخته و بلکه دیرآشنا بودن آن در بیان و بنان ایرانیان هم مورد موافقت و مراعات بوده است. به نظر دکتر ذبیح الله صفا (1370، ج1, ...ادامه مطلب

چند دقیقه در زبان محمد حسن صنعتیبه بهانه این نوشتار هم چند دقیقه ای به معنی چند 60 ثانیه در باره زبان سخن خواهیم گفت و هم چند دقیقه یعنی چند نکته دقیق موجود در کاربرد زبان را بازگو خواهیم کرد. ملاحظه می فرمایید که از ابتدا تا انتهای آنچه به عنوان ابزار ارتباط و تفاهم به کار می بریم ، حتی در عنوان سخن مان ، همراه است با اختلال ارتباطی و سوء تفاهم یا سوء تفهم یا به قولی عدم تفهم که نتیجه به کار بردن مفهوم فلسفی مندرج در کلمه "عدم" است - به معنی عدم فلسفی در برابر وجود فلسفی- در یک بیان زبان شناختی یا ادبی . مشکلات در زبان و کاربرد زبان که به بدفهمی منجر می شود گاه به بیرون زبان مربوط است که مثلا در بحث ترجمه رخ می نماید. وقتی ، روزنامه خراسان ( 10/2/1371، ص9) در تیتر یا عنوانی چنین آورده بود : "در خواست مجازات اولین مترجم قرآن مجید به زبان قرقیزی"، و در توضیح خبر آمده بود که : "جوانان مسلمان قرقیزستان خواستار مجازات اولین مترجم قرآن مجید به زبان قرقیزی شدند" ، که رافع ابهام نیست ؛ چرا که هنوز جای طرح سوال است : مگر در نظر مسلمانان ترجمه قرآن جرم است؟ یا : چرا جوانان مسلمان به جای تقاضای اعطای جایزه به کسی که پیشگام در ترجمه کتاب آسمانی شان بوده ، متقاضی مجازات او شده اند ؟ در بقیه توضیحات که البته دیرهنگام و بعد از ایجاد بدفهمی صورت گرفته معلوم می شود که ایراد در نحوه نگارش و ضعف تالیف در ترجمه و نتیجتا خواسته یا ناخواسته تحریف مفاهیم قرآن علت این تقاضا بوده است. این همه در حالی است که اگر عنوان خبر نگارش درستی می داشت و آلوده به ضعف تالیف نمی بود ، این بدفهمی رخ نمی داد . بخشی از زبان رایج در کوچه و بازار و حتی بین خواص و نخبگان از رهگذر ترجمه شکل می گیرد. تعبیرهایی چون : " او, ...ادامه مطلب

پاسخِ فرنشینِ فرهنگستانِ دانشهای تاجیکستان به نامه‌ی سرگشاده‌ی پارسی‌انجمن۲۸ فروردین ۱۳۹۸سرورِ ارجمند، دکتر فرهاد رحیمی، فرنشینِ فرهنگستانِ دانشهای تاجیکستان (رئیس آکادمی علوم تاجیکستان)، به نامه‌ی سرگشاده‌ی پارسی‌انجمن به سررشته‌دارانِ تاجیکستان پاسخ داده است.ایشان در پاسخ بدین درخواستِ پارسی‌انجمن که «نامِ درست و راستینِ زبانِ تاجیکان که «پارسی» است به رسمیت شناخته شود»، به درستی گفته‌اند که دانشمندانِ ایرانی، افغانستانی و تاجیک هرگز «پارسی/ فارسی»، «دری» و «تاجیکی» را سه زبان جدا ندانسته‌اند، ولی، با همه‌ی این، افزوده‌اند: «غیر از زمینه‌های تاریخی و ادبی که قبلاً یاد شده بودند، واقعیت سیاسی امروز کشور، منطقه و جهان را نیز باید در نظر داشت.»وی در پاسخ به درخواستِ دیگر پارسی‌انجمن برای پی‌ریزیِ «برنامه‌ای زمانمند برای بازگرداندنِ خطِّ نیاکانی به تاجیکستان» نوشته‌اند: «ما، تاجیکان، تقریباً ۹۰ سال است که با الفبای سیریلیک می‌نویسیم و ایجاد می‌کنیم و در این مدت صاحب میراث گرانبهای ادبی و علمی شدیم … از میراث ادبی و علمی که به الفبای سیریلّیک نوشته شده است، نمی‌توان صرف نظر کرد. علاوه بر این، در این فاصله مقدار هنگفت اثرهای ادبی و علمی گذشتگان به خطّ سیریلیک برگردان و نشر گردیده‌اند.» ایشان، سپس، به هزینه و زمانِ هنگفتی که دگرگونیِ دبیره نیاز دارد پرداخته و از راهکارهایی همچون بهره از فناوری برای گردانشِ دبیره و نیز بایستگیِ آموزشِ دبیره‌ی پارسی در دبستانها و دانشگاههای تاجیکستان سخن گفته است.فرنشینِ فرهنگستان، در پایان، در پاسخ به درخواستِ پارسی‌انجمن برای فراهمشِ «زمینه‌های قانونی برای پالایشِ زبانِ پارسی در تاجیکستان از واژه‌های بیگانه، جلوگیری از آشفتگیِ بیشترِ زبان و جایگزی, ...ادامه مطلب

زبان ، آزاد یا رها ؟روشن است که همه تاملات یا مشکلات مربوط به زبان در این حد نیست که در نوشتن زبان ، بوئنوس آیرس درست است یا چنانکه مجله نشر دانش توصیه می کرد ( سال 15 ، شماره 4 ، خرداد و تیر 1374) بوئینس آیرس. یکِ مهر 1374 که در "سمینار" زبان فارسی در صدا و سیما شرکت کرده بودم ، علی لاریجانی رئیس وقت صدا و سیما در سخنرانی اش می گفت : "چرا باید دکتر مملکت به جای یخچال ، رفریجریتر به کار بَرَد؟ او دارد می گوید برای پز عالمانه گرفتن ، لاتین بگویید".گویا همه کشورها قائل اند به آنکه زبان نمی تواند رها باشد و گرنه به قولی سنگ روی سنگ بند نمی شود.اینکه کارشناسی و استدلال پای توصیه و تحذیرها تا چه پایه باشد، بحث دیگری است . چرا انگلیسی جماعت تصمیم می گیرد کسی را که به دلیل عارضه ژنی ، چشمان و صورتش مثل مغول ها می شود منگول (mongol)بگوید؟ مریضی اش را هم منگولیسم (mongolism) بخواند. شاید افراد مبتلا به این عارضه موافق نباشند که به علت غیر قابل استناد شباهت صوری با قومی که زمانی قوم حمله برنده شناخته می شده ، اسم بیماری آنها منسوب به آن قوم شود! یا در راهنمای زبانهای سرخپوستان امریکا (Handbook of American Indian Languages) (ر.ک. مجله زبانشناسی ، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان 1363: 17) سرخپوستان ، Indian یعنی هندی خطاب شده اند و این ناشی از شبیه دیده شدن آنها دست کم در تیرگی رنگ پوست در روزهای کشف امریکا به مردمان شبه قاره و مشخصا هند بوده است احتمالا. شاید سرخپوستان امریکا موافق نباشند که به علت غیر قابل استناد چنین شباهتی ، هندی خطاب شوند ، وقتی که هندیان هم Indian خوانده می شوند. شاید آنها که متولی زبان انگلیسی اند ادله ای چون نیمه لخت بودن و آفتاب زدگی را هم به ادله قبلی اضاف, ...ادامه مطلب

  در مدرک دانش آموختگی بنده و امثال من که مدرک کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی داشته و در تاجیکستان تحصیل دکتری کرده ایم ، به خط کریل( الفبای روسی) عنوان رشته " دکتری علوم فیلولوژی" قید شده . در اسن, ...ادامه مطلب

گفت‌وگو با دکتر محمدحسن صنعتی، زبان‌شناس و نویسنده پرکار مشهدی؛ ردپای شعر نو در تاریخ بیهقی!(روزنامه شهرآرا-1396/11/12)فاطمه خلخالی استاد: دکتر محمدحسن صنعتی تاکنون ١٠ عنوان کتاب ادبی، تاریخی، فرهنگی و... به چاپ رسانده است و ١۶ عنوان نیز آماده انتشار دارد، اما به احتمال قوی مهم‌ترین این تألیفات «ارزش‌های ادبی تاریخ بیهقی» است. کتابی که با توجه به جایگاه والای «تاریخ بیهقی» در ادبیات فارسی و نیز تاریخ و فرهنگ ایران، اهمیت آن بیشتر نمود خواهد یافت. نخستین جرقه‌های نوشتن «ارزش‌های ادبی...» در سال ٨۴ زده شده؛ در حاشیه کنگره تمدن ایلخانی که در تبریز برگزار شده و صنعتی با یکی از استادان تاجیکستانی به نام پروفسور میرزا ملااحمد، برخورد کرده است. آن‌ها بعد از همفکری به این نتیجه رسیده‌اند که تاکنون درباره شناساندن تاریخ بیهقی کارچندانی صورت نگرفته است. همین موضوع مقدمه تألیف کتاب یادشده می‌شود. بخش درخورتوجه گفت‌وگوی ما با دکتر صنعتی با محوریت همین اثر صورت گرفته است؛ اگرچه نگاهی نیز به دیگر آثار وی داشته‌ایم.� تألیفات یک رایزن فرهنگیصنعتی متولد ١٣۴٣ و دانش‌آموخته کارشناسی رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناسی ارشد همین رشته از دانشگاه آزاد اسلامی مشهد است. او سال ٩١ مدرک دکتری خود را در رشته زبان‌شناسی از دانشگاه دولتی آموزگاری تاجیکستان می‌گیرد. «ارزش‌های ادبی تاری, ...ادامه مطلب

ادامه : روند زبان و خط در تاجیکستانروندزبان و خط در تاجیکستان (بخش دوم و پایانی) محمدحسن صنعتی   یک نکته‌ در مورد اصطلاح "تاجیکی" ست که در میان جمهوری‌ها از جمله جمهوری تاجیکستان رواج پیدا کرد و بعد از استقلال جمهوری تاجیکستان در نقطه شروع از ناحیة حکومت شوراها شکل گرفت .چنین به نظر می رسد که اگر امروز  دوره فشارهای حزبی و قدرتمند بیرونی به سر رسیده ، بگونه ای که مسکوی عهد شوروی دیگر دایرمدارنیست ,ادامهروندزبان,تاجیکستان ...ادامه مطلب

روند زبان و خط در تاجیکستان دکتر محمد حسن صنعتی تصور این هست که ورود در چنین مباحثی حتماً بایستی با همۀ جوانب صورت بگیرد، چرا که اگر یک بحث بخواهد، فارغ از همه‌ی زوایای مربوط به خود پیش برود عملاً نمی‌تواند با مخاطبین خود ارتباط  مفیدی برقرار کند. در بحث الفبا و زبان یکی از نکاتی که در مورد سرزمین تاجیک‌ها مدنظر است (که مورد نظر محققان قرار دارد) این بحث است که اگر الفبای مناسب با فرهنگ نیاکان تعر,تاجیکستان ...ادامه مطلب

رزومه پژوهشی محمدحسن صنعتیدر ادبیات فارسی و زبان شناسی با نگاهی به تاریخ بیهقی و نگارنده اش ابوالفضل بیهقی   روندزبان و خط در تاجیکستان - شنبه بیست و پنجم شهریور ۱۳۹۶ همکاری با پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس - یکشنبه بیست و پنجم تیر ۱۳۹۶ تاجیکستان، منطقه و گسل های تاریخی - یکشنبه بیست و چهارم اردیبهشت ۱۳۹۶ چندچهره از ادب و تفکر تاجیکی - جمعه یکم اردیبهشت ۱۳۹۶ سطری با علی باباچاهی - دوشنبه بیست و ,کارنامه,پژوهشی,شناختی ...ادامه مطلب