گفت‌وگو با دکتر محمدحسن صنعتی، زبان‌شناس و نویسنده

گفت‌وگو با دکتر محمدحسن صنعتی، زبان‌شناس و نویسنده پرکار مشهدی؛ ردپای شعر نو در تاریخ بیهقی!

(روزنامه شهرآرا-1396/11/12)

فاطمه خلخالی استاد: دکتر محمدحسن صنعتی تاکنون ١٠ عنوان کتاب ادبی، تاریخی، فرهنگی و... به چاپ رسانده است و ١۶ عنوان نیز آماده انتشار دارد، اما به احتمال قوی مهم‌ترین این تألیفات «ارزش‌های ادبی تاریخ بیهقی» است. کتابی که با توجه به جایگاه والای «تاریخ بیهقی» در ادبیات فارسی و نیز تاریخ و فرهنگ ایران، اهمیت آن بیشتر نمود خواهد یافت.
نخستین جرقه‌های نوشتن «ارزش‌های ادبی...» در سال ٨۴ زده شده؛ در حاشیه کنگره تمدن ایلخانی که در تبریز برگزار شده و صنعتی با یکی از استادان تاجیکستانی به نام پروفسور میرزا ملااحمد، برخورد کرده است. آن‌ها بعد از همفکری به این نتیجه رسیده‌اند که تاکنون درباره شناساندن تاریخ بیهقی کارچندانی صورت نگرفته است. همین موضوع مقدمه تألیف کتاب یادشده می‌شود. بخش درخورتوجه گفت‌وگوی ما با دکتر صنعتی با محوریت همین اثر صورت گرفته است؛ اگرچه نگاهی نیز به دیگر آثار وی داشته‌ایم.

تألیفات یک رایزن فرهنگی
صنعتی متولد ١٣۴٣ و دانش‌آموخته کارشناسی رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناسی ارشد همین رشته از دانشگاه آزاد اسلامی مشهد است. او سال ٩١ مدرک دکتری خود را در رشته زبان‌شناسی از دانشگاه دولتی آموزگاری تاجیکستان می‌گیرد. «ارزش‌های ادبی تاریخ بیهقی» رساله اوست که در ایران و سپس در تاجیکستان به چاپ می‌رسد. وی از سال ٧٢ به صداوسیمای خراسان وارد می‌شود و در طی این سال‌ها در سمت‌هایی چون تهیه‌کننده، مدیرتولید و سرپرست رادیومشهد و نیز رایزن فرهنگی ایران در تاجیکستان به خدمت مشغول می‌شود. آخرین سمت وی، مدیریت رادیو مشهد بوده که به بازنشستگی وی در سال ٩۶ ختم
می‌شود.
به گفته خودش، افزون بر ١٠ عنوان کتابی که از وی منتشر شده، ١۶ عنوان کتاب نیز آماده چاپ دارد و بیش از ١۵ جلد را نیز نوشته که هنوز تایپ نشده است. این آثار در حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف ادبی، تاریخی، فرهنگی و حوزه اندیشه تألیف شده
است.

تکلیف‌مان با تاریخ بیهقی معلوم نیست
صنعتی با بیان اینکه کتابی که ما به عنوان تاریخ بیهقی دراختیار داریم، یک‌پنجم آن چیزی است که مؤلف نوشته است، تصریح می‌کند: بخش عمده این اثر در طول تاریخ، مفقود شده و البته ممکن است در بررسی‌های بیشتر، مابقی آن به دست بیاید.
وی معتقد است ما با برخی کتاب‌ها مانند تاریخ بیهقی سروکار داریم، اما تکلیفمان به خوبی با آن‌ها روشن نیست. می‌گوید همان‌گونه که از عنوان تاریخ بیهقی پیداست، ما بیشتر به عنوان منبعی تاریخی به آن توجه می‌کنیم و نه کتابی با صبغه ادبی. نویسنده کتاب «ارزش‌های ادبی تاریخ بیهقی» اظهار می‌کند: معمولا برخورد ما با آثار ادبی این‌گونه است که اگر دُرّه‌نادره بود، آن را اثری ادبی تلقی می‌کنیم، به عبارتی دیگر در هر اثری که آرایه‌های ادبی را پررنگ ببینیم، آن را هم بیشتر به رسمیت می‌شناسیم؛ این درحالی است که نثرهای بینابینی نیز وجود دارند که از نظر ادبی ارزشمند هستند و اتفاقا آن‌ها بیشتر می‌توانند در بین عامه مخاطبان، جا باز کنند، همانند گلستان و بوستان سعدی که از دیرباز در مکتب‌خانه‌ها مورد توجه قرارگرفته‌اند و یا تاریخ بیهقی.

ارزش تذکره‌ای تاریخ بیهقی قابل توجه است
این پژوهشگر یکی دیگر از ویژگی‌های کمتر دیده‌ شده تاریخ‌بیهقی را ارزش تذکره‌ای آن می‌داند و توضیح می‌دهد: در این کتاب، با شاعرانی آشنا می‌شویم که در بقیه تذکره‌ها یا اطلاعات محدودی درباره آنان هست یا اصلا اطلاعاتی درباره‌شان عرضه نشده است.
همین ارزش‌های چندگانه تاریخ بیهقی بوده که سبب شده این زبان‌شناس درصدد تألیف کتابی درباره ویژگی‌های کمتر دیده‌شده تاریخ بیهقی برآید.

متنی سهل و ممتنع
وی در ادامه می‌گوید: ویژگی‌ای از اثر که همواره برای خودم بسیار جذابیت داشته، سهل و ممتنع بودن آن است. شما وقتی تاریخ بیهقی را می‌‎خوانید در عین اصیل و قدیمی و کهن‌بودن زبان، زیبایی آن را احساس می‌کنید. درواقع یک درآمیختگی میان زبان فارسی و عربی در این کتاب اتفاق می‌افتد و حتی قسمت‌هایی از آن به عنوان شعر نو می‌تواند مورد توجه قرارگیرد. به همین دلیل با استفاده از منابعی که در ایران، تاجیکستان و حتی روسیه وجود داشت و می‌توانست در دسترسم قرار بگیرد، شروع به نوشتن کتاب «ارزش‌های ادبی تاریخ بیهقی» کردم که البته بیشتر این منابع، مقاله بودند تا کتاب.
این نویسنده با بیان اینکه فقط تعداد محدودی مقاله درباره ارزش ادبی تاریخ بیهقی نوشته شده است، بیان می‌کند: این مجموعه مقاله‌ها در مراسم‌های بزرگداشت دانشگاه فردوسی ارائه شده است، اما من در دوره دکتری، به دنبال انجام کار جامع‌تری بودم.
این‌طور می‌شود که صنعتی در سال ٩١ رساله‌اش را در همین زمینه ارائه می‌کند و سال ٩٢ نیز، آن را در قالب کتاب در ایران و در سال ٩۴ در تاجیکستان با خط سیریلیک منتشر می‌‌کند. اخیرا نیز ترجمه روسی این رساله صورت گرفته و نویسنده پیگیر انتشار آن است.

معرفت‌شناسی به مثابه حلقه اتصال
«حدیث حیرت» عنوان یکی دیگر از کتاب‌های صنعتی است که مقالات ادبی، عرفانی و فلسفی را دربرمی‌گیرد و سرفصل‌هایی چون «بررسی نماشناختی داستان‌های بیهقی»، ‌«خاستگاه خالق‌شناسی اساطیر» و «حدیث دل عارف با نگاهی به شعر سنایی» را شامل می‌شود. نویسنده این کتاب
درباره حلقه اتصال سرفصل‌های کتاب «حدیث حیرت» با یکدیگر ابراز می‌کند: همه مباحث این سرفصل‌ها می‌کوشند معرفت را به بشریت ارائه کنند.

در حوزه‌های مختلف مطالعه کردم
صنعتی درباره متنوع بودن مباحث تألیفاتش که درحوزه‌های مختلف ادبی، تاریخی و... صورت‌گرفته‌است، می‌گوید: به اعتبار تحصیلات ادبی‌ام، مطالعاتم در وهله نخست در حوزه ادبیات بوده، اما فعالیت‌هایم در حوزه فرهنگی و اجتماعی و رسانه‎‌ای اقتضا می‌کرد که در همه زمینه‌ها مطالعه
کنم.
وی توضیح می‌دهد: شما امروز از نوام‌چامسکی به‌عنوان زبان‌شناسی شاخص و نظریه‌پردازی که آثارش محل مراجعه زبان‌شناسان است، اظهارنظرهای سیاسی محض می‌بینید، یا از خانم آنه‌ماری‌ شیمل که در حوزه مولوی‌پژوهی از چهره‌های شناخته‌شده و طراز اول است، با آثار ارزنده‌ای در حوزه شرق‌شناسی روبه‌رو می‌شوید و یا از آقای مجتبوی که استاد فلسفه است، اظهارنظرهایی در حوزه آثار ادبی و جریان‌های فرهنگی جامعه می‌بینید. من این‌ها را نادرست نمی‌دانم و معتقدم اتفاقا کسانی که می‌توانند میان رشته‌های مختلف، ارتباط برقرارکنند، استحقاق بیشتری برای اظهارنظر دارند و این اظهارنظر، منافاتی با تخصصی‌خوانی و تخصص‌گرایی مطالعات آنان ندارد.