به توپ بستن مجلس

به توپ بستن مجلس

پیدانشدنِ مرتکبینِ بمب اندازی به سمت محمدعلی شاه در محرم 1326ق. ، رابطه ترمیم شده شاه و مجلس و دولت را خراب کرد و وضع را تغییر داد . شاه به تدریج تدارک کار می دید. جمع آوری قشون در تهران و مشاورت مفصل شاه با سران و ارکان استبداد قدیم مانند پدرزنش کامران میرزا و امیربهادر جنگ و بعضی از علمای بانفوذ همفکر با محمدعلی شاه و مخصوصا تشویق شدن او از طرف شاپشال مشاور روس و به وسطه او ، ارتباط و مشاوره با سفیر محافظه کار روس به نام هارتویک و تا حدی اعتماد به همراهی قلبیِ مارلینک شارژدافر انگلیس که شخصا مخالف نهضت آزادی در ایران بود و طرح نقشه اقدامات با لیاخوف رئیسِ روسی قزاقخانه و تشویق شدن از طرف او ، همه مقدماتی است که شاه را به انجام منظور خود مصمم گردانید . اولین حرکت او خارج شدن از تهران با غوغا و جنجال فراوان در 3 جمادی الاولی بود. بعضی انجمنهای انقلابی تهران صحبت از اعلان مبارزه کردند لیکن پیشروان مشروطیت صلاح را در آغاز زد و خورد از طرف مشروطه طلبان نمی دانستند (زمینه انقلاب مشروطیت ایران ، ص58و59).

با احتمال وارد عمل شدن ملیون طرفدار مشروطه علیه محمدعلی شاه که معلوم بود قصد نابودی مشروطیت و مجلس دارد ، در 2 جمادی الاولی سفیر روس و انگلیس در مکاتبه و مذاکره ای با وزیر امورخارجه مشیرالدوله ، مشروطه خواه ها را تهدید کردند که اگر بر خلاف شاه اقدامی کنند و موقعیت او را به خطر بیندازند روسیه مداخله می کند (همان) .

سید حسن تقی زاده وقایع را این گونه تعریف می کند :

مشیرالدوله قبل از ملاقات فرستاده های روس و انگلیس به مجلس آمد و تقاضای فوری مذاکره با رئیس مجلس و کمیسیون خارجه که مستشارالدوله و من هم عضو بودیم کرد. حکایت او را شنیدیم و نگران شدیم. روز بعد که شاه از شهر خارج شد و مشغول جمع آوری اردو شد و انجمنها قصد مقابله نمودند ما به آنها نصیحت دادیم و البته در این نصیحت همه عقلا و البته رئیس مجلس ، ممتازالدوله و مشیرالدوله وزیر امور خارجه موافق بودند.

کشمکش بین دربار و ملت و مجلس 20 روز طول کشید و شاه شهر را به حالت نظامی در آورده و دست به اقداماتی می زد و در حالی که ملت و مجلس دور کردن چند نفر را از حوالی دربار می خواست که از آن جمله بود شاپشال – مشاور روسی - و امیربهادر جنگ (که به سفارت روس پناه برده بود) ، شاه هم تبعید چند نفر از سران ملت را به اصرار می خواست وحتی قصد توقیف آنان را داشت و یکی را که میرزا سلیمان خان میکده باشد گرفتار و حبس نمود و باقی که ملک المتکلمین و آقا سیدجمال الدین و میرزاجهانگیر خان مدیر صور اسرافیل و دهخدا و میرزا داودخان علی آبادی و مساوات و غیرهم بودند از بیم گرفتاری در مجلس شورا متحصن شدند و در اطاق فوقانی مغربی باغ اندرون مجلس (که حالا جزو مطبعه مجلس شده) مقیم بودند . مجلس هیأتی پیش شاه فرستاد و شرحی نوشت که شاید غائله را بخواباند . مرقومه مجلس به قلم مرحوم مستشارالدوله بود و عبارتی در آنجا آمده بود ، مبنی بر اینکه سالیان دراز مملکت ایران با استبداد اداره می شد و سرنوشت مردم "بسته بود به مویی موسوم به اراده ملوکانه" . شاه را خوش نیامده و بر غیظ او افزود .

عاقبت روز 23 جمادی الاولی قزاقها از صبح خیلی زود مجلس را محاصره نموده و آن را توپ باران کردند(همان ، ص60و61).