تاجیکستان و تحولات اجتماعی - ترکی سازی

تاجیکستان و تحولات اجتماعی

ترکی سازی

تاجیکستان برای رسیدن به استقلال و استقرار در چنین منزلتی ، فراز و فرودهای بسیاری از سر گذرانده است.و در مقاطعی ترس و ترور بخشی از زندگی مردم این سرزمین بوده است. گروههای تروریستی در این دوره در هرکجای این کشور جولان می داده اند و در پی این تحرکات، هرروز خبر از ناپدیدشدن چهره ای از چهره های فعال به گوش می رسیده است.در این بین خبرنگاران که در نظر اغتشاش طلبان ممکن بوده  موجبات فهم درست افکارعمومی از حقیقت وقایع را فراهم کنند ، برای انصراف از اطلاعرسانی و روشنگری در معرض تهدید قرار می گرفتند.21 آوریل سال 1929م.دسته باسمه چیان ، فضیل مخصوم در ناحیه غرم، همچنین معلمان دهات و خبرنگاران فعال ، علی اکبر و حکمت غنی را وحشیانه به قتل رساند.در ناحیه اسفره ، با زهر خبرنگار فعال  اسماعیل زاده را کشتندو در خجند دیگر روزنامه نگار فعال پولاد بابا یف را به طرز بی رحمانه ای به قتل رساندند.( پیوند گلمراد، "اتحادیه روزنامه نگاران تاجیکستان" ، نامه پژوهشگاه ، سال 9، شماره 22 ، تابستان 1389، " صص 96 – 83"، ص 92) در سالهای بعد، آمیزه ای از استبداد و خشونت در هیئت حاکمیتهای حزبی که از روسیه الهام می گرفتند، چهره عبوس خود را نشان داد.جوامع آسیای مرکزی ، دولتداری معاصر را به صورت آماده از روسیه  گرفتند.شکل استبدادی دولتداری که خاص روسیه بود، کاملا در آسیای مرکزی جای گرفت.استبداد در جمهوریهای آسیای مرکزی به نهادهای پلیسی قدرتمند که از روسیه به ارث رسیده بود تکیه می کرد.(شریف شکوری – رستم شکوری، آسیای مرکزی در آمدی بر روحیات مردم، ترجمه محمدجان شکوری بخارایی و منیژه قبادیانی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه ، 1388، ص123) متاثر از چنین دوره هایی نام شهرهای تاجیکستان معین می شده است. دوشنبه که امروز از شهرهای مهم و آباد تاجیکستان و  پایتخت این کشور است، درگذشته استالین آباد نام داشته است.منسوب به دورانی از حاکمیت که به حضور فردی مستبد چون استالین در راس آن، تشخص یافته است.

   در دوران حاکمیت های حزبی، علاوه بر گروندگان آزادانه یا اداری به کمونیسم، احزاب و جریانهایی با رویکردهای دمکراتیک، اسلامی، قومی، ملی و اقتصادی – ولو به شکل محدود – فعالیت داشته اند.و در معرکه های سیاسی ، در اثر فقدان رسانه های روشنگر در کشوری که ملت آن مسلمان است ، اصول اولیه اخوت و برادری اسلامی رنگ می باخت. در کتاب آسمانی مسلمانان آمده بود که" ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر پدران و برادرانتان کفر را از ایمان دوست تر می دارند آنها را دوست مگیریدو کسانی از شما که آنها را به دوستی گیرند البته ستمکارند."(قرآن، توبه ، آیه 23) اما به جای اعراض از قدرتهای غیر اسلامی، در سالهای آغازاستقلال ،با دامن خوردن اختلاف بین مسلمانان ، نائره جنگی افروخته شد که عمدتا جان و اموال مسلمانان را هدر داد. گفته می شود اوج  این درگیری ها در سالهای 1992 و 1993 بوده است . محل عمده  فعالیت نیروهای سیاسی ،خجند ، کولاب ، قرقان تپه و منطقه خودمختار بدخشان بوده است. اما گویا خجند به واسطه کوهستانی بودن از جنگ داخلی مصون بوده است.نبی اف کمونیست در 1991 به ریاست جمهوری می رسد اما در دوشنبه تظاهراتی اعتراض آمیز آغاز می شود که تا هفت – هشت  هفته ادامه پیدا می کند. بعد از استعفای او  ، اسکندروف در آوریل 1992کفیل ریاست جمهوری می شود و نهایتا امام علی رحمان از سوی پارلمان رئیس جمهور می شود.دامنه این جنگها که موسوم به "برادرکشی " است، سالهای 1993 تا 1998 میلادی را نیز در بر می گیرد.این مدت طولانی کافی ست برای آنکه تمام ساختارها و نهادهای فرهنگی تخریب شوند. پرواضح است که موسسات و گنجینه ها و آثار هنری که فرسوده بودند و در محرومیت از فناوریهای نوین نگهداری می شدند، خسارات بیشتری متحمل شدند.آشفتگی های به وجود آمده باعث شد تا بعضی چهره ها از جمله هنرمندان کشور را ترک کنند و فعالیتهای هنری افت چشمگیر پیداکند. (ر.ک: لاریسا دادخدایووا، " اتحادیه رسامان تاجیکستان"، نامه پژوهشگاه ، سال 9، شماره22، تابستان 1389، " صص 32 – 2" ، ص 24 و 25)

    بنا به بعضی گزارشها ، همزمان با تحولات مورد اشاره، جریان ترکی سازی در آسیای مرکزی که در دوره ای به شکل سنتی سیاسی از طرف حاکمیتهای مستقر در مناطق ترک نشین یا ترک شده تعقیب می شد ، از سوی غربیها و مشخصا امریکاییها مورد حمایت قرار می گرفت . طبق تحلیل برخی از کارشناسان ، جامه عمل پوشاندن به اندیشه "ترکستان واحد" در بلند مدت ، بخشی از نقشه بزرگتری ست که از سوی طراحان راهبردی امریکایی طرح ریزی شده و هدف اصلی آن ، ارسال موادسوختی از منطقه ترکی بدون عبور از روسیه و از طریق آذربایجان و ترکیه به غرب است. به عقیده امریکایی ها منطقه ترکی از مدیترانه تا چین ، با دشمن امریکا در منطقه یعنی ایران فارس زبان وحامی زبان فارسی مقابله خواهد کرد و از سویی برای همیشه به قابلیت روسیه برای نفوذ در سیاست آسیای مرکزی آسیب زده ، روسیه را از بازارهای ثروتمند آسیایی محروم می سازد.(شریف شکوری – رستم شکوری، همان،ص 155) این راهبرد فارسی ستیزانه ، در حالی ست که زبان فارسی سالها و سده ها در این نواحی حامل "معانی" بسیار و معنویتی درخشان بوده است و با زندگی و روزگار اقوام بسیاری آمیختگی عمیق داشته است.در نتیجه ، ایران کهنسال در هماره تاریخ دوستدارانی داشته و دارد که عشقی دلدوز و دلسوز آنان را به این آب و خاک پیوند داده است. سخن ابوعمروکلثوم بن عمر، شاعر عرب معروف به عتابی پس از بازگشت از خراسان و دیدن کتابخانه مرو بازگو کننده این دوستداریهای جدی و عمیق و ریشه دار است. آنگاه که نزدیکان مامون خلیفه عباسی از آشنایی او با زبان " عجم" تعجب می کنند ، وی بر سبیل تعجب پرسید : آیا معانی جز در کتابهای "عجم "یافت می شود؟ ( بازار صابر{ شاعر و اندیشمندتاجیک} ، برگزیده اشعار بازار صابر، تهران، الهدی، 1373، " مقدمه ناشر" { به قلم علی اصغر شعردوست}، ص الف) البته این تاکید بر نقش زبان فارسی به عنوان عامل وحدت دهنده در آسیای مرکزی نباید در چارچوب ذهنیت های ضد دینی تلقی شود. یک واقعیت تلخ این است که اگر در دوره اتحاد جماهیر شوروی ، ایدئولوژی مارکسیسم در پی نفی هویت اسلامی مردم در آسیای مرکزی بود ، در دوره پساشوروی ، قوم گرایی و ناسیونالیسم عملا همین نقش را در مقابل اسلام  بر عهده گرفته است.( زهرا عطری سنگری، " سیر تحولات سیاسی اقتصادی و فرهنگی آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی" ، فرهنگ اسلامی ، شماره 11، سال 2، خرداد 1393، " صص 49 – 34"، ص 49) ما در منظری به این بحث می نگریم که زبان فارسی را به عنوان مولفه ای بومی و هویت بخش ، در تاریخ اقبال ملتها به اسلام، همچون شبه قاره ، منتشر کننده فرهنگ اسلامی متبلور در ادبیات فارسی و دیگر ذخائر معرفتی این سرزمینها می داند. به بیانی این منظر به دنبال تهییج حساسیتها له یا علیه قومی خاص نیست و یکپارچگی ملتها خاصه ملت تاجیکستان را سرمایه ای ارزنده و اصیل می شمارد.