تئاتر و سینما در تاجیکستان

تئاتر در تاجیکستان از هنرهای اصیل و قدیم محسوب می شود.بخشی از پیشینه این هنر در عرصه تئاتر عروسکی ست که مخاطبان خود را در بین کودکان و نوجوانان می یابد.در مورد تئاتر عروسکی که در تاجیکستان ، " تئاتر لختک " خوانده می شود مطالعات ارزشمندی صورت گرفته است. ( ر.ک: کینجه ابراهیم اف، " تئاتر لختک ( عروسکی) تاجیکستان" ، نامه پژوهشگاه ، سال 8، شماره 20، زمستان 1388، "صص 18 – 13") نام دیگر تئاتر عروسکی در تاجیکستان " چادر خیال " است که می توان آن را مترادف خیمه شب بازی دانست.به همین دلیل دومین جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی در این کشور از 15 تا 22 آوریل سال 2010 در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان به نام چادر خیال برپا شد. به نوشته ابراهیم اف این هنر، تاریخی بسیار قدیم دارد.( همان، ص 17)

   یکی از پشنوانه های هنر تئاتر و از جمله تئاتر عروسکی ادبیاتی قوی در بخش ادبیات کودک است که با قریحه و قلم چهره هایی چون میر سید میر شکر پدید آمده است.او متولد سال 1912م در بدخشان است. مدتی در دفتر روزنامه جوانان تاجیکستان فعالیت کرده است.از سال 1937 تا 1941 دو وظیفه دبیری و سردبیری نشریه " حیرت لنین" را برعهده داشته است.سال 1950 جایزه دولت شوروی و سال 1964 جایزه رودکی را دریافت کرده است.در زمان جنگ جهانی دوم هنری تازه از خود نشان داد: گفتنی های مهم را از طریق نامه نگاری به رشته تحریر در آورد . یعنی نامه در قالب نظم.به ادبیات کودک توجه خاص داشت. وی بیش از 30 عنوان کتاب در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان منتشر کرده است.( رحیم مسلمانیان قبادیانی ، ستاره های پامیر، تهران، الهدی، 1383، صص 118 – 115) میرسید میر شکر در حدود چهل مطلب و سخنرانی در نقد ادبی به چاپ رسانده . از آن جمله است: " در باره برخی مسائل ادبیات بچگانه" ( 1952) و " راجع به وظیفه های ادبیات کودکان"( 1959)

   تئاتر در معنای عام و فراگیر آن در ذیل تدابیر نهادی به نام " اتفاق خادمان تئاتری تاجیکستان" پیش رفته است. ( ر.ک: محمدالله طبری، " اتفاق خادمان تئاتری تاجیکستان" ، نامه پژوهشگاه ، سال 9 ، شماره 22، تابستان 1389،" صص 62 – 55") هنرمند شهیر تاجیک صافیه طویبایوا که سالهای طولانی ریاست اتحادیه را بر عهده داشت، می گوید: انجمن سال 1944م. تاسیس داده شده است.با قرار انجمن موسسان کارمندان ساحه تئاتر ، فعالیت این اتفاق از 13 مارس سال 1968م. برقرار گردید. ( همان ، ص 57)

  علم سینماشناسی حرفه ای تاجیک – به نوشته عسکر علی رجب اف – نیمه اول دهه 60 و آغاز دهه 70 سده 20 میلادی پا به عرصه ظهور نهاد. اولین پژوهشگر آن هم عطا احرار بوده است. ( عسکر علی رجب اف، " پژوهشها و تتبعات هنرهای بدیعی تاجیکستان" ، نامه پژوهشگاه ، سال 8، شماره 20، زمستان 1388، " صص 74 – 49" ) سال 1962 م. که اتحادیه سینماگران تاجیکستان تاسیس شد، زمان حکمرانی نیکیتا خروشچف بود.این زمانی ست که کشور شوروی به دولتی ابرقدرت تبدیل یافته، قدم  به عرصه روابط بین الملل نهاده بود.به نوشته سعدالله رحیم اف، با توجه به ورود قدرتمندانه اتحادجماهیر شوروی سوسیالیستی  به معادلات جهانی ، در جامعه تاجیکستان نیز به عنوان یکی از اعضای این اتحاد جماهیر، روحیه بالیدگی و اعتماد به آینده درخشان مشاهده می شد. سینماگران نیز با فیلمهایشان همین طبع جامعه را دستگیری می کردند.( سعدالله رحیم اف، " اتحاد سینماگران تاجیکستان" ، نامه پژوهشگاه ، سال 9، شماره 22 ، تابستان 1389، " صص 54 – 33" ، ص 40) البته در سالهای بعد بعضا حضور افرادی از وابستگان به قدرت با ایجاد تشویش و نگرانی در بین فیلم سازان و نهادهای فعال در عرصه فیلم همراه می شد.مثلا در کنفرانس "سینمای مستند : نتایج  سال 1986 و دورنمای رشد" ، نزاع اصولی فیلم سازان واقعا مستند از یک طرف و از طرف دیگر فیلم سازهای سرسپرده حاکمیت مانند یوگینی کوزین آغاز شد و همین باعث جدایی او و همدستانش از تاجیک فیلم گردید.ی. کوزین که دست پرورد حکومت هم بود، پس از آخرین دستگیری اش ، اولین استودیوی مستقل غیر دولتی " ویدئو فیلم " را تاسیس کرد. این استودیو بیشتر با پلیس همکاری داشت و ناقضان قانون و اخلاق شوروی را تحت پیگرد قرار می داد. وی در این استودیو با کارگذاری دوربین های مخفی در اماکن مختلف عمومی ، ترس و وهم به دل جامعه می انداخت.( همان، ص 45 و 46)  

   از سال تاسیس ( 1962م.) تا سال 1976م. ریاست اتحادیه سینماگران را سینماگر مشهور بوریس کیمیاگراف به عهده داشت. خوشبختانه در سینمای تاجیک، تاریخ و سعادت هنری به کیمیا گراف امکان داد تا به موضوع های مهم هویت ملی مردم تاجیک بپردازد.در خاطره تاریخی ملت تاجیک ، احیاکردن سیمای رودکی بزرگ( با فیلم " قسمت شاعر"، 1959)، برنده جایزه گراندپری در جشنواره بین المللی قاهره ،و نمایش توانایی معنوی شعر و حکمت ابوالقاسم فردوسی( با فیلم های " کاوه آهنگر" ،1961  و " داستان رستم" ،1970) از جمله فعالیتهای سترگ کیمیاگراف است.( همان، ص 41 و 42) دومین رئیس اتحادیه سینماگران ( 1986 – 1978) والری احداف بود که اهداف اتحادیه را ماهرانه ادامه داده ، بعضی از آنها را نیرویی تازه بخشید. خصوصا ، جشنواره های مردمی فیلم تاجیکی را که از سال 1982 شروع شد هرچه بهتر و شکوفاتر ادامه داد.( همان، ص 43)  هم اکنون اتحادیه سینماگران تاجیکستان دارای 121 عضو است و چند خارجی را نیز در عضویت خود دارد.در دسامبر سال 2004م. قانون جمهوری تاجیکستان " در باره سینما" تصویب شد که در تهیه این لایحه ، اتحادیه سینماگران نیز سهیم بود.(همان، ص 50 و 51)

   با این اوصاف ، هنر سینما در تاجیکستان از هنرهای نوظهور و در حال گسترش نسبی نشان می دهد . در عین حال ، این رویکرد همزمان شده است با بروز رسانه های تازه در عرصه ارتباطات الکترونیک و دیجیتال از قبیل اینترنت و موبایل و شبکه های اجتماعی و همین باعث شده است تا سینما در این کشور به موازات توجه به مخاطب عام، مخاطب خاص را نیز جستجو نماید.