تمدن اسلامی - ایرانی و آسیای میانه(3) ، با مقالاتی از : خلیل شعبانی و دیگران

دانشجوي دکتري رشته انسان شناسی آکادمی علوم جمهوري تاجیکستان

[email protected]

جهانی شدن وچالشهاي فرهنگی اقوام در جمهوري تاجیکستان (مورد مطالعه قوم ترکمن)

همایش زیرساخت های فکری و فرهنگی تمدن اسلامی – ایرانی با رویکرد آسیای میانه (تاجیکستان ، دوشنبه ، 16 آذر1393)

چکیده

توجه به خرده فرهنگهاي یک کشور یا منطقه اعم از فرهنگها ي قبیله اي ،مذهبی ومنطقه اي در جامعه شناسی و انسان شناسی از اهمیت ویژه اي برخوردار است1 . تاجیکستان مجموعه اي است زیبا از گروه هاي نژادي مختلف که هر یک داراي زبان و آداب رسوم خاص خود است در ابن تحقیق پس از جمع آوري اطلاعات وآمار مرتبط و تدوین وارزیابی آنها به بررسی وشناسایی تغییرات فرهنگ اقوام ترکمن و چگونگی استقرار و پراکندگی این قوم در سطح تاجیکستان، نقش و رابطه تاثیر و تاثر این فرهنگ با ساختار فرهنگی و اجتماعی منطقه پرداخته شده است. تلاش عمده در این پژوهش بخش بندي علمی و شرح تغییرات وعوامل موثردر فرهنگ قوم ترکمن بوده است.بدیهی است در اجراي این پروژه از روشهای مختلف تحقیق مانند روش میدانی ، اسنادي ، مشاهده و مصاحبه و تکنیکها و ابزارها ، و فن آوري روز استفاده شده است . مطالعه عمیق این پژوهش مقولات اجتماعی وفرهنگی چون تکنولوژي یا فرهنگ مادي و پویش اقتصادي، مؤسسات اجتماعی، زندگی زناشویی، نهاد دین، دولت، هنر، جادو، تواناییها، تنوع رفتار و شکل پذیري طبع انسانی را در برمی گیرد وهمچنین بررسی وشناسایی تغییرات فرهنگی در سطوح مختلف جامعه روستایی وشهري،الگوها و شیوه هاي زندگی در زمینه هاي مختلف فرهنگی در بین ترکمنهاي تاجیکستان جهت کمک به برنامه ریزان و دست اندرکاران از جمله دستاوردهاي این پژوهش است

واژگان کلیدي : فرهنگ ،جهانی شدن ،مدرنیته ، توسعه ، قوم.

مقدمه

ویژگیها و خصوصیات مشترك یک قوم وعوامل عینی ، ذهنی ، فرهنگی و اجتماعی ، هویت قومی و ملی آن را تشکیل می دهد، همچنین درك چالشهاي جهانی شدن دراین جوامع بدون شک کمک بزرگی دربرنامه ریزي هاي بلند مدت و کوتاه مدت در توسعه پایدار در منطقه می باشد . امروزه فرهنگ در اشکال مختلفش به عنوان یک حربه اصلی سیاسی در قدرت جهان مدرن رشد یافته و بُعدي از کنشهاي اجتماعی در حوزه هاي سیاسی ،اقتصادي و زیست محیطی است. جهان معاصر به دلایل متعدد از جمله اختراعات ، پیشرفت ، توسعه تکنولوژي و بسط شتابان آن در جهان سبب تسهیل وتسریع روند رشد شتابان گذارفرهنگ از سنت به مدرنیته و پسامدرن در عرصه هاي مختلف فرهنگی ، اجتماعی ،اقتصادي و زیست محیطی گردیده است . تغییرات پاره اي از عناصر فرهنگی در کشورهاي در حال توسعه بر گرفته شده از جوامعی که همخوانی فرهنگی با هم ندارند می باشد .این تغییرات در سطوح مختلف جامعه روستایی وشهري،الگوهاي فرهنگی، شیوه هاي زندگی در زمینه هاي مختلف قابل مشاهده است، هر چند که تغییرات فرهنگی داراي پیشینه ي تاریخی طولانی در حیات بشري است، اما مشخصه هاي امروزین این تغییرات با مشخصه هاي گونه قدیمی آن داراي تفاوت هاي اساسی است. آشکارترین مشخصه ي آن را در سرعت گیج کننده تحولات جدید، فراگیري و همه جانبه بودن مبادلات، تنوع ابعاد موضوع و فرآیند پیچیده پدیده جهانی شدن می توان قلمداد نمود (باري آکسفورد:1378، 13).

ترکمنهاي تاجیکستان در مناطق جلی کول ، شرطوز و جمع محدودی در شهر رودکی زندگی می کنند2 . تغییرات فرهنگی در بین این مردم از کلیه جهات (زبان ،پوشاك،غذا،آداب ورفتارهاي اجتماعی و...) بخوبی قابل لمس است.که این خود منشاء بیرونی(جهانی شدن) و درونی(سیاستهاي دولت، جنگ ونزاعهاي داخلی ،مشکلات اقتصادي و...)دارد.

بیان مسئله

بررسی ، شناخت ،تدوین وارزیابی سیر تحول تغییرات فرهنگی و دستاوردهاي حاصل از آن می تواند کمک بزرگی جهت برنامه ریزي در زندگی اقوام باشد. تغییرات فرهنگی خود یک روند سلطه گري و خواسته وجزء امیال شوم استعمار گران است آنها با این حربه به استثمار مردم کشورهاي در حال توسعه می پردازند. جهت مقابله و کاهش اثراتِ به اصطلاح جهانی شدن در کشورهاي در حال توسعه می توان با یک برنامه منسجم ،کارا و استراتژیک با توجه و سنجش همه جانبه فرهنگی ،اقتصادي واجتماعی ، سطح تهدیدات را کاهش داد و از فرصتها بخوبی بهره گرفت. پژوهشگر در این تحقیق به دنبال این است که بررسی کندکه جهانی شدن در عرصه فرهنگی و اجتماعی اقوام یک فرصت است یا تهدید؟و چه تاثیري در تضعیف،تغییر ویا تقویت ساختار فرهنگی ورفتارهاي اجتماعی آنها دارد؟ البته در مقابل این اتفاقات تعداد بسیاري از مردم و نخبگان ، از تنوع فرهنگی و حق خرده فرهنگها و تفاوتهاي فرهنگی دفاع می کنند.مسئله مهم نیز همین جاست که در مقابل اینگونه سیاستها ، چه عکس العملی از سوي قومیتها و نخبگان را شاهد خواهیم بود و نیز اینکه این تحولات چه نتایجی را به دنبال خواهد داشت. در چـنـین فضاي ناآرام و متلاطمی ، راز موفقیت و بقاي اقوام در پیشرفت مداوم ، پویایی پایدار و بر خورداري از مدیریت خوب و استراتژیک می باشد .

ضرورت انجام تحقیق

تغییرات فرهنگی اقوام در راستاي کارکردي آن ، اثرات مثبت و منفی گسترده اي در سطوح مختلف بر جاي می گذارد.ازهمین رو این پدیده در هر مرحله و هر گام نیازمند برنامه ریزي است و براي توسعه و مدیریت موفقیت آمیز آن ، برنامه ریزي در کلیه سطوح از اهمیت خاصی بر خوردار است . در واقع بدون برنامه ریزي و اجراي دقیق برنامه و بدون وضع و اجراي قوانین و مقررات لازم ، جهانی شدن می تواند به نحو غیر عقلایی و مخرب توسعه یابد و به نابودي یا تخریب زمینه هاي ایجاد کننده خود منجر شود.بنابر این براي کاهش اثرات نا مطلوب وتهدیدات جهانی شدن و استفاده بهینه از فرصتها و همچنین براي یک برنامه ریزي استراتژیک و پایدار جهت توسعه پایدار فرهنگی نیاز به تحقیق و تفحص فرهنگی در میان اقوام از اولویتها می باشد.

اهداف تحقیق

هدف اصلی این پژوهش مبتنی بر بررسی و شناخت تغییرات فرهنگی وعوامل تاثیر گذار بر تغییرات فرهنگی جامعه ترکمن ، ارائه راه حل عملی ،کاربردي و منطقی درارتباط با تقابل منطقی با جهانی شدن وتاثیر آن درتغییرات فرهنگی، رفتارهاي اجتماعی وهویت قومی ترکمنهاي تاجیکستان می باشد.

اهداف فرعی

بررسی وشناخت سیرتغییرات فرهنگ ترکمنها درتاجیکستان در بستر زمان از چمله اهداف این تحقیق می باشد. نقش و تاثیر تکنولوژي در دگرگونی فرهنگی ترکمنها از دیگر اهداف این تحقیق می باشد3. همچنین برخورداري تراکمه از رسانه ها (اینترنت، ماهواره ، وسایل حمل و نقل و...) وتاثیر آنها در تغییرات فرهنگی این قوم هدف دیگر این تحقیق می باشد. از دیگر اهداف این تحقیق می توان به نقش عوامل بیرونی و درونی و محیطی در تغییرات فرهنگی تراکمه اشاره کرد.

سئوالات تحقیق

تغییرات فرهنگی وعوامل تاثیر گذار بر این تغییرات درجامعه ترکمن کدام اند؟ نقش تکنولوژي در تغییرات فرهنگی ترکمنها چقدر است؟ نقش رسانه ها در تغییرات فرهنگی ترکمنها چقدر است؟ عوامل بیرونی ودرونی تاثیرگذار در تغییرات فرهنگی ترکمن کدام است؟ سیرتغییرات فرهنگی ترکمنها در گذر زمان چگونه است؟

فرضیات تحقیق

به نظر می رسد تغییرات فرهنگی در بین ترکمنهاي تاجیکستان زیاد باشد. شاید تغییرات فرهنگی ترکمنها بیشتر ناشی از تاثیرات تکنولوژي باشد . به نظر می رسد نقش رسانه ها در تغییرات فرهنگی ترکمنها زیاد باشد . با توجه به گسترش جهانی شدن ، عوامل بیرونی بیش از عوامل درونی در تغییرات فرهنگی ترکمنها نقش داشته است . سرعت و شدت تغییرات فرهنگی در بین ترکمنها در زمان حال بیش از گذشته است .

روش تحقیق

روش پژوهش حاضر اسنادي-میدانی است . در این راستا از روش مشاهده مشارکتی و مصاحبه بهره گرفته شده است . پژوهشگرجهت تشریح ، تفسیر و تدوین مقاله از شیوه هاي ، توصیفی و تحلیلی استفاده نموده است..تحقیقات میدانیِ در این پژوهش به صورت سیستماتیک و سازماندهی شده نبوده ، بلکه از بین مردم بومی اطلاعات در طول زمان جمع آوري شده است.دراین تحقیق پژوهشگرجهت تشریح ، تفسیر و تدوین تغییرات فرهنگی قوم ترکمن از تلفیقی ازمکاتب ونظریات مختلف بهره جسته اما نظریه کارکرد گرایی مالینوفسکی را به عنوان یک الگو جهت دست یافتن به استنتاج علمی آداب ورسوم ترکمنهاي تاجیکستان پذیرفته و روش مشاهدة مشارکتی فرایند پنج گانه این روش رادر پژوهش مورد استفاده قرار داده است. هدف از استفاده از این نظریه توجه به کاربست روش هاي تحقیق و نتایج حاصله از پژوهش هاي عینی آداب ورسوم قوم ترکمن براي فهم وقایع و پیش بینی کردن آنها بوده است .

قلمرو تحقیق

ترکمنهای تاجیکستان در ولایت ختلان در جنوب غربی این کشوردر دشتی هموار در دو ناحیه جلی کول و شرطوز(تعداد اندكی در شهر رودکی) همراه با دیگر گروه هاي قومی همچون تاجیکان و ازبکها زندگی می کنند. مساحت مناطق مورد زیست این اقوام برابر2760 کیلو متر مربع (93/1 درصد از مساحت کل کشور تاجیکستان) بین 37 درجه و 20دقیقه تا 37 درجه و45دقیقه عرض شمالی و 67درجه و 5 دقیقه تا 68 درجه و25 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است4 . (Google earth :2013) ( 1991:1( map Land management از 176600 نفر جمعیت منطقه ، 23000 نفر (13 درصد) آن را ترکمنها تشکیل می دهند . این مردم مسلمان و اهل سنت حنفی می باشند ( tadjikistan land m:2007) .

تاریخچۀ قوم ترکمن ترکان در حدود نه قرن قبل از میلاد مسیح در نواحی ترکستان ، غرب چین ، جنوب مغولستان ، شمال دریاي خزر و ایران قدیم می زیسته اند . دشتها و استپهاي منچوري و مغولستان در شمال آسیا ، مکان اولیۀ ترکمنها به شمار می رود. شرق شناسان منشاء نژادي ترکمنها را نژاد زرد و زبان آنها را جزء زبانهاي آلتائیک (اورال آلتائی) ذکر کرده اند. (سارلی :1377 ،46) . در نتیجۀ عوامل گوناگون ترکمنهاي ناحیۀ اسپیجاب (اسپیجاب منطقۀ حایل بین دو قوم ترکان اوغوز و قارلیق بوده است) به سوي غرب مهاجرت کردند. مهمترین علت این مهاجرت فشار امپراتوران چین از سوي شرق بوده است. علاوه بر مسألۀ فوق ظهور اسلام نیز عامل مهمی در تشدید این مهاجرت بوده است5. جنگجویان اسلام بعد از پیروزي بر مناطق ترك نشین، عده اي از این اقوام را به عنوان غازیان اسلام با خود همراه ساخته اند که این روند در مهاجرت آنها مؤثر بوده است. به این ترتیب در قرن سوم و چهارم هجري سیل عظیمی از ترکان از سرزمین باستانی خود (حوزة شرقی سیردریا یا جیحون) جدا شده و به سوي (غرب) نواحی سیحون و جیحون و شمال خراسان بزرگ کشیده شدند (گلی:1366 ،17ـ 16) مهاجرت ترکمنها به سوي تاجیکستان در قرن نهم هجري آغاز گردیده است. در آن ایام قوم ارساي به دشتهاي ختلان کشیده شدند. این کوچ و مهاجرت تا امضاي قرارداد مرزي آخال بین ایران و روسیه در سال 1881 میلادي ادامه داشت (نفیسی:1335 ،7) . پس از این قرار در اواخر قرن نوزدهم ترکمنها درجمهوري ترکمنستان ، ترکمن صحراي ایران، تاجیکستان و افغانستان ساکن شدند (آیرونز:1385 ،56 ) . بنابراین ، ترکمنهاي مهاجر پس از سالهاي 1920 وتسلط روسیه بر جمهوري تاجیکستان زندگی تقریباکوچ نشینی را رها کرده (تا این زمان تعدادي زیادي از ترکمنهاي ارساري در نواحی رود جیحون ساکن و تعداي هم زندگی کوچ نشینی داشتند) در مکانهاي فعلی ساکن ومشاغل کشاورزي همراه با دامداري را انتخاب نمودند . یادگیري زبان روسی و فارسی تاجیک جهت کار در کلخوزها و درس خواندن در مدارس دولتی اجباري شد. ترکمنهاي تاجیکستان از طایفه ارساري می باشند . این قوم ترکمن در ساحل چپ آمودریا از بخارا گرفته تا بلخ و سرزمین داخل افغانستان سکونت داشتند. ارساري ها یکی از قبایل کثیرالعده ترکمن در آسیاي میانه بودند. چون قرارگاه هاي آنها نزدیک رود جیحون است اغلب آنها را به لب آب ترکمن می نامند. آنها در روابط بین خانات بخارا و افغانستان نقش عمده داشتند . ارساري ها امروزه در تاجیکستان ،ترکمنستان و افغانستان زندگی می کنند. آنها به چهار طایفه (قارا، باکول ، آلاچا ، اوکا) تقسیم می شوند (بروللووا-شاسکولسکایا : 1380، 103( .

تغییرات وعوامل تاثیر گذار در فرهنگ و هویت ترکمن

رشـد سـریـع وگسترش فناوري درکشورها ـ به ویژه در حوزه ی الکترونیک وهمچنین افزایش مـسـتـمـر رقـابـت درسرمایه گذاري ها در تحقیق و توسعه و ورود مـوفـقـیـت آمـیـز بـشـر بـه حـوزه هـاي جـدیـد دانـش و فـنـاوري مـانـنـد : نـانـوتـکـنـولوژي ، بـیـوتـکـنـولوژي ، دانـش هسته اي ، دانش هوا ـ فضا، دانش و فناوري اطلاعات و ارتباطات (ICT)- و از یک سو ، روند شتابان جهانی سازي و حرکت شرکت ها و مؤ سـسـات مـخـتـلف فـنـی ، اقتصادي و بازرگانی به سوي بازارهاي جهانی ، تغییرات در قواعد و تمدن انسانی را به دنبال داشته است . شالوده اساسی این رویکرد تئوریکی وپیامد این تحولات تزلزل در فرهنگ ، و بی ثباتی و بی هویتی در جوامع کشورهاي در حال توسعه بوده است . این تاثیرات، تغییرات فرهنگی اقوام را در مشخصه هاي اقتصادي و اجتماعی مانند درآمد، شغل، تحصیلات و محل اقامت شهري و روستایی مرتبط می کند و متعاقبا بحث همگرایی و همانندي رفتارهاي اجتماعی و فرهنگی اقوام را در طول زمان مطرح می کند و اختلافات فرهنگی6 اقوام را یک پدیده موقت وگذرا می داند که اساساً در بستر توسعه اقتصادي و اجتماعی با فراگیر شدن مدرنیزاسیون کاهش می یابد.در این راستا نقش جهانی شدن وکلیه عناصر و پدیده هاي مرتبط در تحول وتغییرات فرهنگی و اجتماعی مردم ترکمن به عنوان یک الگو آمده است.

1.تکنو لوژي ونقش رسانه ها

ازابتداي تشکیل جوامع بشري ، همواره انسانها در موقعیت هاي مختلف تغییرات اجتماعی را تجربه کرده و کمتر جامعه اي در حالت رکود باقی مانده است . باشروع انقلاب صنعتی و رخدادانقلابهاي سیاسی اجتماعی وظهور وسایل ارتباط جمعی، فاصله بین آدمها و فرهنگ ها هر روز کوتاه ترشده است واین مسئله سبب زیر و رو کردن ذهنیت ها ، ارزش ها و نهادها وهمچنین تغییر درساختار و رفتار جوامع در زمان کوتاه گردیده است . فرهنگ وموضوعات متنوع آن در این رهگذر ازاثرات تغییرات ایجاد شده در جهان بی بهره نبوده که پرداختن به این موضوع به عزمی والا نیاز دارد(داگلاس:1381 ،54 ) . باتوجه به پژوهش انجام گرفته شناسایی رابطه ي بین توسعه وپیشرفت و رهآورد تکنولوژي هاي جدید مثل اینترنت ، ماهواره ها ورسانه هاي دیگر با آداب ورسوم وفرهنگ عامه را می توان نوعی رابط فرهنگی بین نسل هاي مختلف به حساب آورد.

درباره جهانی شدن ونقش آن درفرهنگ اقوام ، نظریه اي بر این باوراست که جهانی شدن به فروریختن ارزشها ، باورها،خرده فرهنگهاي محلی وملی اقوام منجر می شود.نظریه دیگر جهانی شدن فرهنگ را فرصتی براي احیاي هویت هاي فرهنگی محلی در قسمت هاي مختلف جهان و نوعی تقویت همگرایی می داند.در این دیدگاه جهانی شدن به فرهنگ هاي گوناگون مجال می دهد تا موازنه خود را با آن ودر درون آن بر قرار سازد(پورکریم: 1345 ،23) . در ارتباط باجهانی شدن ودنیاي الکترونیک وهمچنین گسترش اینترنت وماهواره ها بالاخص در کشورهاي در حال توسعه نگارنده معتقد است که با افزایش آگاهی هاي مدنی ایدئولوژیها کمرنگ می شود و وجهه غالب فرهنگی از آنِ جهان پیشرفته و جهانی که رسانه هاي الکترونیکی داراست می باشد. علی رغم این مسئله توجه به فرهنگ و ادبیات عامیانه با مدرنیته منافات ندارد و این گونه نیست که تصور شود آنهایی که از توجه به فرهنگ و ادبیات عامیانه جانبداري می کنند ، کهنه پرست هستند . بلکه حفظ این فرهنگ و باور عامیانه غیر از پاسداشت میراث گذشتگان ، امکان انجام مطالعات براي شناخت دقیق تر تطور اندیشه هاي جامعه را در پی دارد .

2. عوامل فرهنگی

از بین بردن فرهنگ عام یا بی رنگ جلوه دادن آداب و رسوم هر ملتی را می توان نخستین گام در مسیر القاي باورهاي فرهنگ بیگانه دانست . بخشی ازتفکر جهان امروز دور سازي مردم ازآداب ورسوم ، باورها، عقاید و فرهنگ آنهاست . گاه به بهانه جهانی سازي و یکسان سازي باور ها ،فرهنگها و زبان در کشور هاي جهان سوم سعی دارند زبان محلی ، آداب و رسوم و باورهاي عامیانه7 را از بین ببرند یا کمرنگ کنند.آداب و رسوم اگر رفتارهاي اختیاري متناسب با صفات ثابت درونی انسان باشد ارزشمند و در غیر این صورت بی ارزش و گاه ضدارزش وناهنجار می باشد. نوجوانان وجوانان، حوادث و رویدادها را از دریچه عواطف می بینند و تفسیر می کنند و در محاسبات آنان، جاذبه ها و کشش ها، جایگاه خاصی پیدا می کنند . از سوي دیگر، فقدان تجربیات اجتماعی، موجب می شود که این گروه سنی نتوانند معادلات پـیچیده محیط ارتباطی خود را به دقت ارزیابی نموده و تحلیل کنند، لذا در مواجهه با این گونه مسایل به ساده اندیشی و خوش بینی افراطی کشیده می شوند.فرهنگ مهاجم غرب با استفاده از این ویژگیها و شگردهاي تبلیغی روانشناسانه ، سعی در فروپاشی نظام اعتقادي و فکري نسل جوان داشته و از طریق تهی ساختن آنها از درون، زمینه جذبشان رابه مبانی فرهنگ بیگانه فراهم می آورد.یکی از مسائل مهم اجتماعی جوانان و نوجوانان ترکمن، بحران هویت می باشد. بحران هویت در واقع همان بحران شخصیت است و منظور از شخصیت نوعی خودآگاهی است که عمق آن صلابت شخصیت راتضمین می کند و نبود آن زمینه ساز بحران هویت خواهد شد.به دیگر سخن،بحران هویت، عبارت از حالتی است غیر عادي، که در اثر نداشتن شناخت کافی و واقعی ازخود و جامعه به وجود می آید به طوري که در اثر اطلاعات کاذب،از روند جامعه سالم خود فاصله می گیرد. بانفوذ زبان و فرهنگ بیگانه در منطقه ترکمن نشین تاجیکستان و آشنایی آنها با جریانهاي فرهنگی روسیه و دول دیگر پیشرفته، تغییرات سریع فرهنگی و اجتماعی و فاصله گرفتن تراکمه با جامعه سنتی را شاهد هستیم.بسیاري از مؤلفه هاي گفته شده هرچند می توانند منجر به تحول رفتاري جامعه شوند، اما در صورت ترکیب، اتحاد و اتخاذ رویه اي هم سو می توانند به شکل یک هم بافت فرهنگی نهایتاً به تغییر ساخت فرهنگی جامعه ترکمن و ایجاد ساختار جدید فرهنگی نیز بیانجامند.با تمام مشکلات موجود بر سر راه جامعه ترکمن تعدادي از آداب ورسوم آنها نیز حفظ شده واز ارزش معنوي والا ومورد احترام آنها برخوردار می باشد.وتاثیرات زیادي در رفتارهاي اجتماعی وزندگی حتی اقتصادي آنها دارد.علاوه بر باورهاي عامیانه، جشنها و مراسم گوناگونی نیز در فرهنگ این ملت وجود دارد که تنها به کودکان اختصاص دارد، و در یک جمله باورها و افسانه ها درس زندگی کردن را به مردم هر قوم می آموزند.با ورود تکنولوژي جدید امروز این آداب جاي خود را به فیلمها ، سایتهاي اینترنتی و ماهواره ها داده است.فقط تعداد کمی از روستایی ها به این آداب عمل می کنند،می رود که این آداب فراموش شود.(رحمانی: 2006 ،38 ) در فرهنگ ترکمن هنر (هنر رقص و غذا پختن)،موسیقی وشعر،هر یک جایگاه بسیار ویژه اي دارند ،در حالی که موسیقی ترکمنها با تاریخچه اي هزار ساله جذابیت و هویت خود را حفظ کرده است اما به دلایل مختلف درطول تاریخ در تاجیکستان با مشکلات زیادي مواجه شده است.موسیقی سنتی ترکمنها بازگو کننده ي باورها، دردها، رنجها، شاديها، آرمانها، آداب و سنتها، فرهنگ و تاریخ آنها است. در مضامین موسیقی ترکمن عشق به آزادي، آگاهی ، فرمانروایی ، کمک به محرومین، همبستگی، دلاوري و برادري آکنده است. از نواي دلنواز موسیقی سنتی جهت ایجاد نشاط در زندگی و روحیه اي شاد وکلیه مراسم بهره گرفته می شود. امروزه با ورود مو سیقیهاي بر گرفته از دیگرکشورها8 دگرگونی در موسیقی سنتی به وجود آمده است . ترکمنها به ویژه جوانان بیشتر از موسیقی سنتی تاجیکی و ایرانی به موسیقی رپ ،پاپ،راك وموسیقی هاي روسی و دیگر موسیقی هاگرایش پیدا کرده اند . با تمام مشکلات بر سر راه موسیقی باز موسیقی سنتی در دل مردم جاي دارد.

3. عوامل اقتصادي- اجتماعی

آداب ورسوم با تغییر شرایط اجتماعی عوض می شود؛ گواینکه در مقابل هر تغییري معمولاً ابراز مقاومت می شود. هرگاه بدعت تازه اي در جامعه آغازشود که از آداب و رسوم قبلی بهتر باشد و یا به دلیلی مورد پسند افراد جامعه قرار گیرد عموم بدان می گرایند و تبدیل به عادت می گردد و خود را به کلیه افراد جامعه براي تطبیق یافتن با آن تحمیل می کند و آدمی ناگزیر به آن خو می گیرد.از آنجاکه آداب اجتماعی مبتنی بر تطبیق با شرایط زندگی است، بنابراین ممکن است زیانبخش شده و موجب ضرر براي جامعه گردند. ممکن است جامعه اي آداب اجتماعی را علی رغم بی فایدگی و ضرر رساندن به جامعه همچنان حفظ کند که در این صورت نسبت به زمانه حکم وصله ناجوري را خواهد داشت. ممکن است براي همیشه فراموش شود(ساموئل : 1341،88 ) . در تاجیکستان با استقرار حکومت شوروي سابق در سالهاي1900به بعد پس ازانقلاب اکتبر 1917 و تغییر سیستم مالکیت ارضی از جامعه فئودالی به به سوسیالیستی بدون تجربه جامعه سرمایه داري سبب مهاجرت دیگر گروههاي قومی، نژادي و زبانی به مناطق ترکمن نشین گردید ) 173، Алиджанов . М Рабочий класс: 1974 ) . در این کشور با تغییر سیستم مالکیت ارضی و اهمیت دادن به صنایع و رواج کشت محصولات صنعتی مثل پنبه ، مهاجرتهاي اجباري داخلی و خارجی به منطقه ختلان در جنوب این کشورجهت کار در مزارع وکار در کارگاه هاي صنعتی و کارخانه ها شروع شد ( مختار اف:1390 ،84) . پیامد این پدیده اجتماعی واقتصادي یکجانشین شدن ترکمنها ، هجوم سیل مهاجرین غیر ترکمن به مناطق ترکمن نشین واز بین رفتن فاصله هاي اجتماعی بین ترکمنها ودیگر گروه هاي طبقات اجتماعی بود . در این راستا ایجاد مشاغل جدید وتغییر در اشتغال، نیز از دیگر پیامد ها بود (عبدالله حی اف : 1390 ،132 ) . نیازهاي جدید تعادلهاي اکولوژیکی جدیدي به وجود آورد . همچنین غربی کردن شتاب زده جامعه در همه شئونات به عدم تعادل هایی در جامعه ترکمن منجر گردید . در این راستا چهره زندگی در میان ترکمنها با مناسباتی که در نحوه معیشت با هم داشتند، آسانتر شد وزندگی آنها به شدت تغییر کرد . شروع به کار وگسترش کارخانجات صنعتی و کارگاه ها در منطقه وبه دنبال آن تحول ودگرگونی در مشاغل سبب افزایش سطح درآمد خانواده ها گردید . از جمله پیامدهای ظهور موارد مذکور تغییردر نرخ رشد جمعیت ودگرگونی فرهنگی واجتماعی وهمجواري وتداخل فرهنگهاي گوناگون در شهرها وروستاها بود. در واقع این تمرکز سبب ازدیاد ودرهم ریختگی ترکیب جمعیت وایجاد تنوع و گوناگونی فرهنگی گردید. ادامه ی این گوناگونی، مشکلات خاصی مانندتغییرات ناشی از تأثیرپذیري را به وجود آورد که نیاز به یافتن راه حل هاي کاربردي داشت . امروزه ازپوشش سنتی ترکمن در تاجیکستان در بین زنان ومردان بندرت استفاده می شود9 و می توان گفت که دیگر از میان رفته است. در بین ترکمن هاي تاجیکستان غذاها و شیرینی جات ترکمنی جایگاهی ندارد . با تغییردرالگوهاي تزیینی ، امروزه،زیورآلات سنتی زنان ترکمن،جاي خودرابه زیورآلات مدرن داده است . امروزدربین ترکمن ها قوانین ومقررات قان دوشار جایگاهش را به قوانین ومقررات حقوقی ومدنی و قانون توره وحاکمیت ریش سفیدان(یاشاولی) در جامعه ترکمن جاي خودرا به شوراهاي روستا وشهر رایج در تاجیکستان داده است.

4. عوامل جغرافیایی (محیطی)

بیشترین تغییرات عموما ناشی از محیط بیرونی یا محیط جغرافیایی در ارتباط با تماس شهر،روستا،منطقه تحت نفوذ دیگر گروه هاي انسانی می باشد، که به نوعی از خلال همجواري یا انتقال و حرکت، پدیده هاي فرهنگ مبدأ را به محیط فرهنگ مقصد رسانده است. از طرف دیگرشرایط جهانیِ تبادل یا تهاجم فرهنگی، تغییرات سنی و جنسی جامعه ترکمن و بحران هاي ناشی از برنامه هاي توسعه نامتوازن اقتصادي دولت در تاجیکستان ، زمینه هاي پدید آمدن روندي نو در فرهنگ پذیري اجتماعی را به وجود آورده است (دنی کوش،1381 :6 ) . بنابراین آداب ورسوم مبتنی بر شرایط اجتماعی می تواند تغییر کند.در فرهنگ عامه جامعه ترکمن هاي تاجیکستان نیز این دگرگونی فرهنگی مورد توجه عموم مردم واقع شده و بسیاري از متدینینِ دغدغه مند ترکمن ، معتقدند در خلال این سال ها، فرهنگ دینی جامعه ترکمن در معرض آسیب ها و آفاتی قرار گرفته که حاصل آن سست شدن پایه هاي ایمان دینی در جامعه است.

5. عوامل قومی و نژادي

ترکمنها براي صدها سال گوسفند ، بز و اسب پرورش داده و به همسایگان خود می فروختند و در مقابل از آنها مواد دیگري که خود تولید نمی کردند ، می خریدند . طبیعتاً این دو گروه در طی زمان از لحاظ سیاسی بارها در مقابل هم قرار گرفته بودند . در این حالت قبایل کوچنده ( ترکمن ها ) بسیاري از سنتهاي فرهنگی و عادات را از همسایگان خود گرفتند و به تدریج به آنها نزدیک شدند..ایجاد زمینه هاي مناسب براي زندگی در کنار یکدیگر, ضعیف شدن گرایشهاي قومی, مراوده و تقابل ترکمنها با سایر اقوام , ترویج زبان فارسی (با گویش تاجیکی) در بین ترکمنها و گسترش ارتباطات فرهنگی و اجتماعی ، و تاریخ مشترك, از جمله مسائلی است که سبب کمرنگ شدن وابستگیهاي قومی در منطقه ترکمن نشین تاجیکستان شده است.

نتیجه گیري و پیشنهادات

جهان امروزیک نظام بزرگ همراه باعواملی مهم وبازیگران بی شماراست که مرزهاي جغرافیایی وسنتی رامانعی براي اجراءسیاستهاي خویش نمی بیندواصولا "سنت را آنچنان قوي درمقابل نظریه هاي پست مدرن وشرایط جدیدنمی پندارد10 .دراین راستا تبیین آداب ورسوم هرقوم یاطایفه نیازمندمطالعات عمیق می باشدزیراانسان معاصر،متوجه اهمیت این پدیده نشده وبرروشنفکران ونویسندگان است که خودسعی نمایندکه آداب ورسوم صحیح و سازنده این اقوام راحفظ ودرانتشارآن دربین جوامع تلاش نمایند.باشناخت آداب ورسوم قوم ترکمن می توان به شرایط زندگی اجتماعی،فرهنگی وسیاسی آنهاپی برد. آداب ورسوم تشریفاتی هستندکه جامعه درروابط اجتماعی تجویزمی کند.آداب اجتماعی،برخی به جامانده ازسنتهاوبرخی ناشی ازتجددوانتقال فرهنگی است. .محسنات این پدیده فرهنگی اجتماعی ازلحاظ رفتاري،گفتاري،علمی وادبی بسیارزیادمی باشدکه درگفتارنمی گنجد،ودرصورت حفظ ورعایت آنها،انسانهامی توانندزندگی همراه باشادي ونشاط وارزشمندداشته باشند.آداب ورسوم اگررفتارهاي اختیاري متناسب باصفات ثابت درونی انسان باشدارزشمندودرغیراینصورت بی ارزش وگاه ضدارزش وناهنجارمی باشد . اگر می خواهیم مردم ترکمن را به پویایی فکري دعوت کنیم بایدضمن حفظ باورهاي ارزشمند وراستین شان ، آنان را با مدل هاي دیگر فکري فرهنگی که تجربه زیسته ی سازنده اند آشنا کنیم و چه بهتر که اگر می توانیم، این کار را با مدلهایی که شباهت هایی به فرهنگ فعلی ترکمن دارند، آغاز کنیم. مردم ترکمن در تاجیکستان شناخت درست و کاملی از فرهنگ هاي دیگر و مدرنیته ندارند و معمولا شناخت آنان توسط رادیو و تلویزیون و فیلم هاي هالیوودي حاصل می شود. از لحاظ اقتصادي و سیاسی توانایی سفر به کشورهاي مدرن و توسعه یافته تنها براي عده اندکی از مردم فراهم است . در نتیجه شناخت مردم از کشورهاي دیگر کاملاً ناقص و مغشوش است. پس اگر بتوانیم مزایا و مشکلات ابعاد مختلف فرهنگ هاي دیگر را به خوبی بیان کنیم، می توانیم زمینه را براي کاهش یا تعدیل محافظه کاري فکري جامعه فراهم نماییم. روش دیگر کاهش محافظه کاري مبارزه با اعتقادات خرافی و بدون پشتوانه عقلی و علمی است . هر ملت هویت خود را دارد و از نگاهی نقادانه نسبت به فرایند جهانی شدن می نگرد. در روند تبلور مدرنیته در کشورها قرار نیست همه فرهنگ ها شبیه هم شوند. وجود تفاوتهاي بنیادي و طبیعی بین نژادها و فرهنگ ها ایجاب می کند که مدرنیته به گونه هاي متفاوت و به صورت بومی براي فرهنگ هاي مختلف تبیین شود، که همین گوناگونی دنیا را زیباتر می کند. شناخت و درك مدرنیته بومی با اینکه کار ساده اي نیست ولی روحیه مضاعف براي حرکت به سمت مدرنیته در بین ترکمنها ایجاد می کند..علی رغم توجه به آداب ورسوم قومی وقبیله اي وپاس داشتن آنها ، توجه به مشترکات انسانی و اخلاق جمعی وتاریخی خود از ضروریات یک جامعه می باشد زیرا این عوامل سبب یگانگی اجتماعی و فرهنگی در جامعه می گردد، و در سایه همین یگانگی اجتماعی و فرهنگی است که همکاري ، همدلی ، همفکري ومنافع مشترك میان اعضاي جامعه تحقق می پذیرد. به قول دورکیم پایه ي هر نظام اجتماعی عاطفه است . اگر همدلی و همفکري در جامعه وجود نداشته باشد انسجام و نظم اجتماعی دچار اختلال وکاستی خواهد شد(اعظمی راد :138228) . در یک نظر کلی ، نتایج این پژوهش افقهاي تازه اي ملهَم ازتغییرات فرهنگ مردم ترکمن را در برابر چشمها گشوده تا منابع زلالی از این پدیده فرهنگی را در اختیار دیگر افراد جهت برنامه ریزي و مدیریت صحیح جامعه گذاشته باشد11 .

منابع

سارلی، ارازمحمد. ظهور و سقوط حکومتهاي ترکمن، استقلال ترکمنستان، چاپ اول، انتشارات مختومقلی، گنبد، تابستان1377،ص46. 2- گلی، امین الله .سیري در تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمنها، نشر علم، تهران، .1366 ص 359 ، ص 16 – 17. 3- نفیسی، سعید. تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، انتشارات بنیاد، تهران، 1335،ص 27. 4-آیرونز ، ویلیام ، ترکمن هاي یموت ،مترجم محمد امین کنعانی ،سازمان میراث فرهنگی وگردشگري پژوهشکده مردم شناسی تهران ، 1385، ص56. 5- داگلاس،کلنر،نظریه انتقادي جهانی شدن،ترجمه حسین شریفی رهنمانی،مجله اطلاعات سیاسی اقتصادي شماره180 ،سال ،1381 ،ص 179 . 6- پورکریم، هوشنگ. "ترکمنهاي ایران". دوره 4 -6 ،ش 50( آذر45 ) انتشارات اداره فرهنگ عامه- ص 23 -34. 7- رحمانی روشن،فصلنامه ادبی و فرهنگی رودکی،افسانه هاي مردم کولاب،2006نشررایزنی جمهوري اسلامی ایران در تاجیکستان صص 38 -39. 8-کینگ، ساموئل؛ جامعه شناسی،ترجمه مشفق همدانی، تهران، امیرکبیر، 1341 ص88. 9- مختار اف ، ساختمان کالخوزي در تاجیکستان ،فصلنامه ادبی – فرهنگی رایزنی فرهنگی جمهوري اسلامی ایران در تا جیکستان سال دوازدهم شماره ي 31،تابستان 1390 ص 84-90. 10 - عبدالله حی اف، رقیب ، مقاله مها جرت داخلی در تاجیکستان ، فصلنامه ادبی – فرهنگی رایزنی فرهنگی جمهوري اسلامی ایران در تاجیکستان سال دوازدهم شماره ي 31،تابستان 1390 ص 132 -145. 11- دنی کوش؛ ترجمه فریدون وحیدا،مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی ،تهران سروش (انتشارات صدا و سیما)، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه اي، 1381 ص 209. 12- اعظمی راد، گنبد دردي ، نگاهی به فرهنگ مادي و معنوي ترکمن ها ، گنبد کاووس : نشرگنبددردي اعظمی راد1382 ص27. 13- باري اکسفورد، نظام جهانی: اقتصاد، سیاست و فرهنگ، ترجمه حمید مشیرزاده، (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1378 ( ص 13-14. 14- بروللووا-شاسکولسکایا،ترکیب طایفه اي وایلی ترکمن ها ،1927 1- Google earth Data SIO, NOAA, U.S. Navy, NGA, GEBCOof state Geographer Dept Us 2013 2 - tadjikistan of the republic governmt at the agensy carography and geoesy anagement Land m -2007 3- Алиджанов М. Рабочий класс Таджикистана в период строительства социализма (19331937) –Душанбе, 1974. с.173 .

ام کلثوم غلام حسین زاده

دانشجوی دوره دکتری تحقیقات آموزشی

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد ساری

وحید رضائی

دانشجوی رشته مردم شناسی آکادمی علوم تاجیکستان

Mahsa.1971@gmail .com

[email protected]

تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی ایرانی از نظر جامعه شناسی

همایش زیرساخت های فکری و فرهنگی تمدن اسلامی – ایرانی با رویکرد آسیای میانه (تاجیکستان ، دوشنبه ، 16 آذر1393)

چکیده

تاریخ یک ملت ایینه تمام نمای سرگذشت آن ملت وچراغ رهنمای کسانیست که آن را به قصد عبرت می خوانند ودقایقی از دقایق حساس را از دست نمی دهند .فرزانگی وپر مایگی هر ملتی از تاریخ آن روشن وآشکار می شود تاریخ است که جاه وبزرگی و سربلندی یا پویایی و ناپویایی ملتها را نمودار می سازد .

هرکه را مهر وطن در دل نباشد کافر است معنی حب الوطن فرموده پیغمبر است

هست ایران مادر و تاریخ ایرانت پدر جنبشی کن گر تورا ارث از پدر و مادر است

خسروان پیش نیاکان تو زانو می زدند شاهد من صفحه شاپور ونقش قیصراست

این همان ملکی است کاندر باستان بینی درآن داریوش ازمصر تاپنجاب فرمان گستر است

کلید واژه :فرهنگ ،تمدن اسلامی، جامعه،شاخصه قرانی

نقش ايرانيان در شكوفايي تمدن اسلامي

1.تمدن يك سرزمين از يك سري شبكه روابط شكل مي گيرد كه شامل روابط اقتصادي، مناسبات اجتماعي، ارتباطات انساني و حتي جنبه هاي معماري، شهرسازي و موقعيت فرهنگي آن سرزمين مي شود.
يك تمدن با نيروي خلاقه پويا، بن مايه هاي معنوي، استعداد نژادهايي كه به آن تمدن گرويدند و ميراث فكري و هنري مردمانش باز آفريده مي شود اما با نوع گزينشي كه افراد از اين امكانات انجام مي دهند تمدن خود را شكوفا مي كنند و آن را سمت و سو مي بخشند. عظمت يك تمدن به اين است كه از بين اين امكانات ، بهترين انتخاب ها را انجام دهد و بهترين نقش تمدني را بيافريند.

2. به گواهي عالمان تاريخ تمدن، اسلام يكي از جهاني ترين و درخشان ترين تمدن هاي بشري بوده و هست. با اين كه از سوي محققان تاريخ نگار غربي و بويژه مستشرقان تلاش بسياري مي شود كه «تمدن بزرگ اسلامي» را تمدني پرثمر اما تاريخمند و به عنوان ميراث گذشته نشان دهند كه اكنون حيات پويايي ندارد(!) اما بي اغراق بايد گفت تمدن اسلامي هنوز در ميان تمدن هاي موجود دامن گستر ترين و پرحاصل ترين تمدن است.

تمدن اسلام توانست براي نخستين بار در تاريخ، علم بين المللي را ايجاد نمايد. اين نكته آنجا اهميت مي يابد كه به نظر آن دسته از تئوريسين هاي تاريخ علم اشاره كنيم كه بر اين عقيده تاكيد دارند كه علم جديد هنوز بين المللي نشده است. علم امروز، علمي اروپايي است كه اكنون در آسيا و ساير قاره ها گسترش پيدا كرده است و شايد در آينده اي نه چندان نزديك با توسعه اين علم در كشورهاي آسيايي، در جهاتي بين المللي شود.
اين واقعيت در حالي است كه علمي را كه تمدن اسلامي به وجود آورد چنان تشخص و تعين داشت كه رد پاي آن را مي توان در تاريخ علم و حتي علم مدرن يافت.

3. از ويژگي هاي تمدن اسلامي كه وجه مميز آن با ديگر تمدن هاي زنده دنيا است ، پهناي جغرافيايي آن است كه سرزمين هاي بسياري را از چين و ماچين تا اسپانيا و ايران و سودان و... فرا مي گرفت و نژادها، زبان ها و فرهنگ هاي مختلف را در لواي خود به يك «اتحاد علمي- فرهنگي» و «همبستگي انساني- الهي» مي رساند ؛ اتحادي كه با يك زبان علمي مشترك (زبان عربي) به تكامل مي رسيد. در اين بين، بحق ايرانيان در شكوفايي و به بار رسيدن تمدن اسلامي نقشي غيرقابل انكار داشتند، نقشي كه حتي مستشرقان با تمام غرض ورزي هاي خود نتوانستند آن را کتمان کنند .

4.تحليلگران تاريخ تمدن معتقدند، تمدن اسلامي به اين دليل در ايران نفوذ عميق داشت كه نياز معنوي و روحي ايرانيان را تامین مي كرد . در غير اين صورت نمي توانست چنين در ايران به شكوفايي برسد.
آنان كه خيال مي كنند 50هزار سرباز عرب به اجبار، 30 ميليون ايراني را مسلمان كردند(!) بايد گفت خطاي شان از ضعف مطالعات تاريخي آنان ناشي مي شود.
«اگر چنين بود چرا هندي ها كه برادران ايرانيان قديم بودند و نزديكي ديني نيز با آريايي هاي ايران باستان داشتند با وجود استيلاي هزار ساله مسلمين، يكپارچه به اسلام نگرويدند؟ و عده اي از آنها هندو باقي ماندند؟»
به اين اعتبار، شواهد و مطالعات تاريخي گواهي مي دهد كه ايرانيان خود به دليل برآوردن نياز عميق معنوي، تمدن اسلام را پذيرا شدند و خلاقانه و حيرت انگيز در راه اعتلاي تمدن اسلامي كوشيدند.
اين كوشش چنان بود كه اكنون تمدن اسلامي را «تمدن ايراني- اسلامي» مي خوانند و در سير تاريخي آن بيش از هر سرزمين و نژادي به بزرگان فرهنگ ايران و دانشمندان و هنرمندان ايراني اشاره مي شود.
اين بود كه سال ها پيش، مورخي در فرانسه به نام ژان- لوي دوآلوپه مقاله اي با اين نام نوشت: «شركت عجيب و حيرت انگيز ايرانيان براي ساخت تمدن اسلامي».
( روزنامه ايران، شماره 5024 )

مفهوم‌ تمدن‌ اسلامی‌

درتبیین عوامل به وجود آورنده تمدنها، پیچیدگی های عمیقی وجود دارد تا آن جا كه در تعیین جایگاه علتها و معلولها تفاوت گسترده آرا به چشم می خورد. با این حال سیری در مجموعه نظریات متفكران اسلامی درباره تمدن ها و فرهنگ اسلامی روشن كننده این واقعیت و نقطه مشترك است كه خدا محوری و وحی (ونه انسان مداری ) اساس و بنیاد تمدن اسلامی است و دین، همه مظاهر تمدن و فرهنگ را در بر می گیرد. واقعیت این است كه پایه و اساس همه علوم و فنون به ویژه فلسفه و علوم عقلی كه پدر همه علوم به شمار می رود، مذهبها بوده اند و این مسأله ای است كه اسناد تاریخی هم آن را تایید می كند. برخی از متفكران اسلامی در بحث از تمدن اسلامی، تمایز چندانی میان تمدن و فرهنگ قائل نشده اند و گاه آن ها رابه صورت مترادف به كار برده اند، كه با همین فرض، اركان فرهنگ و تمدن اسلامی را می توان به شرح زیر بر شمرد:
- خدا شناسی

- جاودانگی فرهنگ اسلامی

- جامع الاطراف بودن

- سازندگی وتحرک

- وحدت ویکپارچگی

جورج سارتن می گوید : تمدن اسلامی نتیجه پیوند جوانه نیرومند عرب بر روی درخت تناورتمدن ایرانی بوده و راز نیرومندی عجیب وتحول ملکات وفضایل آن درهمین مطلب نهفته است .(اینترنت)

تعریف تمدن

تمدن به معنای کلی عبارتست ازمجموعه ی ساخته ها واندوخته ها ی معنوی و مادی جامعه انسانی . وقتی می گوییم ساخته های انسانی مقصود آن چیزی است که در طبیعت درحالت عادی وجود ندارد وانسان ان را می سازد. بنا براین ساخته های انسانی در برابر ساخته های طبیعت قرار می گیرد (شریعتی ص 23) .

شاخصه های تمدن در قرآن

تمدن اسلامی شاخصه های زیادی دارد اما عمده ترین شاخصه های قرآنی آن عبارتنداز :

1- شاخص امنیت و رزق در تمدن

خداوند می فرماید :برای آنان که کفران نعمت می کنند مثلی زده است ؛ منطقه آبادی که امن وآرام بود وهمواره روزی اش از هر جا می رسید، اما به نعمتهای خدا ناسپاسی کردند و خداوند به خاطر اعمالی که انجام می دادند، لباس گرسنگی وترس را براندامشان پوشانید 0

باتوجه به این معنی ،خداوند به سبب ساختارهای ظالمانه ای که بر شهر حاکم شده بود ساختارهای حاکم بر طبیعت که سبب فراهم شدن امنیت وروزی بود را از شهر برچید واین نعمتها به عذاب مبدل شدند .

2-شاخص تکذیب گرایی

خداوند می فرماید :پیش از شما در جهان سنتها وروشهایی وجود داشتتند . در زمین سیر کنید ونظر عبرت به کار برید که سرانجام تکذیب کنندگان چه شد ؟

در سیستم تمدن اسلامی ،دروغ رواج ندارد ، و افراد برای توجیه و پوشاندن ضعف های خود ،گزارشات دروغین به مسئولین بالا دست خود ارائه نمی دهند.چراکه عاقبت چنین ساختارهایی ، نابودی است .در حالی که حرکت سیستمهای تمدنی – در مقایسه - به نوعی است که سبب ایحاد عزت وقدرت تمدن اسلامی است .(آل عمران)

3-شاخص پرورش عالمان متعبد

با توجه به ترجمه آیه 11سوره مجادله خداوند می فرماید : ای کسانی که ایمان آوردید وقتی که به شما گفته شد در مجالس به یکدیگر جا بدهید ، جا دهید تا خدا هم جای شما را در بهشت وسعت دهد و وقتی هم گفته می شود برخیزید تا شخص محترمی بنشیند،برخیزید.خدای تعالی مؤمنین را به یک درجه و علم داده شدگان را به چند درجه برتری داده وخدا بدانچه می کنید آگاه هست . در انتهای آیه بربرتری جایگاه عالمان متعبد در جامعه اسلامی دارد . در ساز و کار اداره جامعه،دانایان با نادانان برابر نیستند تمدن اسلامی می گوید این سیستمها باید به گونه ای طراحی شوند که بجای روابط فامیلی، وزدوبندهای اداری ، شایسته سالاری برادارات ووزارت خانه های کشور حاکم شود .

4- پرورش افراد خاشع واهل ذکر

ایا کسی که دراوقات شب درحال سجده وایستاده به عبادت مشغول است واز آخرت می ترسد وامیدوار رحمت پروردگار خویش است ، مانند از خدا بی خبران است؟ بگو آنان که می دانند با آنها که نمی دانند یکی اند؟هر گز! ولی تنها کسانی متذکر می شوند که دارای خرد باشند .(زمر )

باتوجه به تعریف تمدن وبرخی شاخصهای آن مانند:شایسته سالاری، پرورش عالمان متعبد،افراد خاشع وفراهم کننده امنیت ورزق، به نظر می رسدکه پرداختن به این مفهوم به کاری روشمند وگروهی از سوی عالمان حوزه ودانشگاه نیاز دارد ودر این راستا هر چه افراد گروه ، توانایی وتسلط بیشتری بر روش تحقیق داشته باشند در طراحی سیستم های تمدن ساز دینی موفق تر عمل خواهند کرد.

RSS

فرهنگ ایرانیان

هویت ایرانی از بیست و پنج قرن تمدن کهن خود ، چهارده قرن آن را در کنشی عمیق با دین اسلام به سر برده است به گونه ای که تمام شئون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و غیره آن با احکام و آداب و سنن اسلامی گره خورده است. استاد مطهری با توجه به اینکه از میان ملل مختلفی که بخشهای کم و بیشی از آنها را اسلام فراگرفته است، هیچ ملتی به اندازه ملت ایران در نشر و اشاعه این دین فعالیت نداشته است، ضرورت پرداختن به روابط اسلام و ایران را از جهات مختلف مطرح کرده و به بررسی سهم ایرانیان در نشر معارف اسلامی و نیز سهم اسلام در ترقی مادی و معنوی ایرانیان می پردازد.

تاریخ و تمدن 2500ساله ایران حکایت از مردمی می کند که از عصر باستان و حضور ادیان گوناگون باستانی تاکنون همیشه نشان ارزشمند مهرورزی به میهن و وطن پرستی را با خود به همراه داشته است و از سوی دیگر حاکی از تنش ها ، کنش ها و روابط اجتماعی گوناگونی است که ملیت ایرانی پس از حضور دین اسلام در این سرزمین کهن با این دین حیات بخش داشته است.

در روزگارانی که تمام ملتهای جهان چون آشور، بابل ، کلده، عربستان ،مصر، سوریه، یونان ، روم و دیگر کشورها به خدایانی چون "شینتو" و "شیوا" و "بعل" و "مردوک" روی آورده وآنها را ستایش ونیایش می کردند ، نیاکان پاک ما یکتا پرست وخدا پرست بودند وتشنگان دین وکیش ودانش را از آبشخور خرد واند یشه والای خویش سیراب می کردند وبا به کار بستن سه اصل انسانیِ "اندیشه نیک"، "گفتار نیک"، "کردار نیک" ارجمندی خود رادر جهان آن روز آشکار می ساختند وخدایی یکتا به نام اهورا مزدا را می پرستیدند وکارهای خود را با نام او آغاز کرده وبه پایان می رسانیدند (رضایی ، ص14)

نوشته های استواری در دست است که درهفت هزار سال پیش نیاکان ما فلزات را می گداختند واز آ نهاچیزهایی برای آسایش وآرامش خود می ساختند ، در ده هزار سال پیش نخستین خط دین دبیره را به کار می بردند در حالی که در هیج جای دنیا خواندن و نوشتن نمی دانستند . (احسانی ، ص45)

در هشت هزار سال پیش نیاکان ما به پهلوی شعر می گفتندکه در تمام دنیا بی پیشینه بود وهیچ ملتی از شعر وشاعری کوچکترین آگاهی نداشت (همایونفرخ ، ص840)

ناآگاهان پیدایش خط را از سومریان می دانند در حالی که سومریان ازخط دین دبیره ایرانی خط میخی پدید آوردند نه اینکه پیدایش خط از آنها باشد 0نا گفته نماند که سومریان نیز از باز ماندگان نیاکان ما بودند(سجادیه ص245).

نوشته هایی در دست است که از تمدن صد هزار ساله ایران گفتگو می کند (طویلی ص435 ) .

پس چه وجهی می ماند برای این که غربی ها نااگاهانه خود را متمدن وملت ایران راوحشی بنامند . در روزگارانی که ایران تمدن والا داشت وبه تمام دنیای آن روز آقایی می کرد غربی ها در بیابانگردی به سر می بردند و مسکن ومکانی نداشتند .

غربیها نباید فراموش کنند که ادبیات ، دین ، تمدن و فرهنگ درخشان این مرز وبوم کشورهای متمدن آن روز را به سوی راستی ،درست کرداری ، دانش ، باورها وایمان می کشانید تا آنجا که یونانی ها کتاب پر ارج اوستای ایرانی را به یونان برده از آن سود جسته و افلاطونها وسقراط ها را پدیدار ساختند . غربیها که نمی خواهند و خوش ندارند فرهنگ ودین شایان تحسین ایران را بشناسندو بپذیرند ، نا گزیر بر آن می شوند تا نویسندگان خود را دلگرم کنند تا تمدن آغازین را از یونان بدانند در حالی که تمدن وفرهنگ ودانش آنها هم از ایرانیان بود ه است .

فرهنگ بزرگترین وپیچیده ترین دستاورد انسان بود ابزاری که به کمک آن جوامع توانستند اعضای خود را اداره کنند وسازمان پیجیده اجتماعی آن را به وجود آورند .فرهنگ در میان کاربردهای فراوان خود ،کاربردهای تکنولوژیک ، اقتصادی ، مذهبی و هنری داشت (مجید زاده ص7 ) .

نتیجه گیری

اعتلای هر کدام از مفاهیم اخلاق،فرهنگ ،تمدن وقانون درهر جامعه به منزله ارتقای دیگری است وانحطاط هر یک خواسته یا ادب صنعتی...